139) SOĞD VE UYGUR YAZILARI
Yayin Tarihi 10 Mart, 2008
Kategori TÜRK DÜNYASI, TÜRKÇE
Soğd ve Uygur Yazıları
Soğd milleti, bugünkü Özbekistan’da yaşamış, çok yumuşak huylu, barış sever ve tüccar bir millet idi. Türklerin genelde iyi ilişkiler kurdukları, topraklarında ticaret yapmalarına izin verdikleri bu halk, Zerdüştlük, Maniheizm, Budizm ve Hıristiyanlık gibi çeşitli dinleri benimsemiş ve Orta Asya’daki ticaret kolonileri vasıtasıyla dillerini ve yazılarını Türk ülkelerinde de yaymışlardır. Özellikle Uygur hakanı Bögü Kağan’ın Mani dinine girip bunu devlet dini olarak kabul etmesinden sonra, Doğu Türkistan’da oldukça yayılan bir yazı biçimi, Soğd yazısı olmuştu. Köktürk devleti zamanında bile, gerek mektup gerek anıt taşlarda bu yazıya rastlanmaktadır.
Bugün artık hem millet hem de dil olarak ortadan kalkmış olan Soğdluların yazısı, Uygur alfabesinin kökenini teşkil etmiştir. Soğd yazısının işlek türünden çıkarılmış olan Uygur alfabesi, 8. Yüzyıla kadar yaygın ve oldukça yoğun bir şekilde kullanılmış ve -kökeni ayrı olmakla birlikte- tam bir Türk alfabesi özelliğini kazanmıştır.
Özellikle 9. Yüzyıl ortalarında Koço Uygur Hanlığı’nda yaygın olarak kullanılmaya başlanan Uygur yazısı, zamanla diğer Türk toplulukları arasında da yayılmış ve meselâ, Fatih Sultan Mehmet tarafından bile kullanılan (Orta Asya’ya gönderilen “Zafername”lerde) bir yazı olmuştur. 12. Yüzyıldan sonra Moğollar tarafından da kullanılmaya başlanan Uygur yazısı, Türklerin bin yıllık yazı sistemleri olmuştur.
Bu harflerle, ham yazma hem de basma tekniği ile birçok eserler yazılmış; dinî içerikli olmak üzere Çince, Sanskritçe, Toharca ve Soğdçadan Türkçeye tercüme edilen eserler de bu yazı ile yazılmıştır.
“Kutadgu Bilig” ve “Atabetü’l-Hakayık” gibi Orta Asya kültür tarihimize ait ana eserlerin en iyi nüshaları da, bu yazı ile yazılmış nüshalar idi.
Uygur yazısının kullanıldığı dönemde, Türklerde örgün eğitim çalışmalarının da başladığı görülmektedir. Özellikle Budist rahip ve propagandacıları yetiştirmek için kurulan Budist “vihara”larında, din esasları üzerine yazılmış kitaplar okunuyor, öğreniliyor ve halka öğretilmek için Türkçeye çevriliyordu. Bu harflerle bazı Uygur kitaplarının basıldığı da net olarak bilinmektedir. Bu bakımdan Uygur harfleri, Türk kültür tarihinin en görkemli özelliklerinden birini temsil eder.
Prof.Dr. Mustafa ERGÜN
Yorumlar
“139) SOĞD VE UYGUR YAZILARI” yazisina 19 Yorum yapilmis
Yorum yap
[…] 139) SOĞD VE UYGUR YAZILARI […]
uyguryazısı
toharlar türk kavmidir,en az tatarlar,avarlar kadar.,, yazınındaki bilgiler tarhimiz bilmemizde çok faydalı faydalandım.
toharların- togarmalar(tork) aynımıdır bilinmez sadedece anadoluya civarına bazı toplulukları güçtüklerinde bilinen adları Tevrat kayıtlatında togarmalar olarak bilinir. bazı tArihcilerde bunların prota-türk olduğunu söyler.
soğd alfabesini nerde bulabilirim
soğd alfabesi ilginç
iiiiii benim çooooooooooookkk işime yaradı …..
valla iyiki vaaaaaaaaaarrrrrr…..
ehh işte fena değil idare ediyo bütün bilgiler yazmasa bile insanın işine yarıyor
bn bilgileri okumadm cunku geregım yok ben resım ıcın cook tesekkur ediorum eminim bilgilerde güzeldir..
SAOLUNN
Uygur Abecesi Sogd kökenli olup bazı değişikliklerle Türkçe’ye uygulanmıştır. Harf sayısı 18’dir. Bunlardan üçü ünlü, 15’i ünsüzdür. Sağdan sola doğru yazılır. Z hariç tüm harfler bitiştirilir. Uygurlar Çin hint ve İran kültürlerinin etkisinde kalmış ve çok renkli bir kültür geliştirmişlerdir. Kağıdı ve matbaayı ilk kullanan Türk kavmidir. Bilinen en eski metinler 9. yy.’a aittir. Uygur Alfabesi kalıcı olmiuş, Uygur Devleti’nin yıkılmasından sonra da kullanılmıştır. Türkler’in müslüman olmalarından sonra Arap alfabesini almalarına rağmen Türkistan ve Kırım’daki Türk devletlerinde Uygur alfabesi kullanılmaya devam etmiştir.
Timur İmparatorluğu ve kollarında bu alfabe kullanılıyordu.
Ebu Said Mirza’nın 1468’de Uzun Hasan’a gönderdiği mektup Uygur alfabesiyle yazılmıştı.
Osmanlı sarayında da Uygurca bilen katipler vardı. Örneğin Fatih’in Otlukbeli Savaşı’ndan sonra Özbek Hanı’na gönderdiği zafername Uygur alfabesiyle yazılmıştı.
Uygur alfabesi 18. yy.’a kadar kullanılmış sonra tamamen unutulmuştur
ay çok güzel ya bunu çok aradım açıyorum başka başka şeyler çıkiyor ya en sonunda buldum bişi sorcam siz nasi yapiniz ve buluyorsunuz bu bilgileri ve bilgisayarın içindeki bilgileri biz yazınca siz mi açiniz ya 🙂
Sitenizi çok beğendim.Her konu hakkında bilgi var.Hemen hemen…
toharlar okuduklarıma göre türk deyildir toharlar yü-ci’lerin ta kendisidir.
ön-toharlar ataları Uygurlardır.
çok bebendim siteyi işe yarar bilgiler mevcut…
lugat maşallah 🙂 elinize emegnize saglık site cok güzel…
har bim guzel
çok faydalandım
[…] koyuyordu.