942) Türk İmparatorluğunun Paylaşılması Hakkında Yüz Proje (Kitap tanıtımı)

Yayin Tarihi 24 Ekim, 2017 
Kategori KATEGORİLENMEMİŞ

Batı’nın gözünden ‘Çılgın Türkler’

19’uncu yüzyılın son yıllarını İstanbul’da geçirmiş Rumen diplomat Trandafir G. Djuvara’nın ünlü çalışması ‘Türk İmparatorluğunun Paylaşılması Hakkında Yüz Proje’, Avrupalıların Türkleri bertaraf etmek amacıyla tasarladığı tüm planların tafsilatlı bir incelemesini sunuyor.

Doğu ve Batı’nın çatışmasının kökenini hangi tarihe ve hadiseye dayandırmalı? Perslerin Boğaz’ı aşıp Helenlerin ülkesine girmesine mi, yoksa Büyük İskender’in tahtları devirerek Hindistan’a kadar uzanmasını mı? Doğu Roma topraklarının Müslümanların eline geçmesine mi, Avrupa’nın dört yanından Hristiyanların kutsal toprak addettikleri araziyi geri almak için çıktığı Haçlı seferlerine mi? Doğu ve Batı’nın ebedi ve ezeli çatışmasının kaynağını tespite kalkışmak, meselenin künhüne dahi inilse zor iş. Lakin şunu pekala biliyoruz: Kadim Doğu-Batı mücadelesinin son bölümünde Doğu takımının kaptanlığını Türkler üstleniyor…
19’uncu yüzyılın sonunda ‘dünyanın en güzel şehri’ addettiği İstanbul’da elçilik vazifesinde de bulunmuş Rumen diplomat ve yazar Trandafir G. Djuvara’nın meşhur ‘Türk İmparatorluğunun Paylaşılması Hakkında Yüz Proje’ adlı eseri, 1281-1913 çerçevesinde Batı’nın Doğu’yla ilgili tasarruflarının tafsilatlı bir silsilesini ortaya koyuyor. Yazarın başlıkta kullandığı ‘Türk İmparatorluğu’ ifadesi, büyük ölçüde Selçuklu ve Osmanlı hanedanlarının yönettiği topraklara karşılık geliyor.
Tarihe tutku derecesinde düşkün Djuvara’nın Fransızca kaleme aldığı ve Osmanlı İmparatorluğu’nun paylaşılmasıyla ilgili projelerin fiilen hayata geçişinin hemen ardından 1914’te Paris’te yayımladığı eseri, tozlu arşivlerden el emeği-göz nuruyla bulup çıkarılmış çılgınca planlardan tutun da imparatorluğun taksimine dair uzun teatinin ardından hayata geçirilmiş senaryolara kadar mebzul miktarda tasavvuru ihtiva ediyor. Kariyerini Avrupa kralları arasındaki savaşı bitirip onları Türklere karşı birleştirmeye adamış Papa X. Leo, Türkleri imha fikrine yıllarını harcamış büyük filozof Erasmus, sıcak ülkelere inmeyi saplantı haline getirmiş Büyük Petro ve Çariçe Katerina, Fransa’nın ‘Güneş Kral’ı 14’üncü Louis ve daha niceleri… Yüzyıllar boyunca Türklerin ülkesini ele geçirmek için harcanan mesaiyi titizlikle inceleyen Djuvara, 500 sayfayı aşan cüsseli eserini yazarken arşiv ve belgelere sıkça başvurmanın yanı sıra, Osmanlı ve Avrupa külliyatının önemli eserlerinden de yardım almış.
Batı’nın 13’üncü yüzyılda kutsal toprakların geri alınmasıyla ilgili projelerinde hedef bellediği Emeviler’in -ve hatta Bizans’ın- yerini kısa sürede Türklerin alması, Türk fütûhât ve göçünün Asya ve Anadolu’da yarattığı hızlı demografik dönüşümün bir tezahürü niteliğinde. Türk toplulukların Bizans arazisini kısa sürede kontrolü altına alıp Avrupa’ya geçmesinin yarattığı etki ise Avrupalıların nihai amacını Türkleri kıtadan defetmek olarak güncellemesine sebebiyet veriyor. Djuvara’nın eseri, Batı’daki Türk imajının yüzyıllar içinde nasıl değiştirdiğini açıkça ortaya koyması açısından fevkalade önemli. Yazarın kitaba aldığı din adamları, düşünürler, maceraperestler, politikacılar, soylular, krallar ve imparatorlar tarafından kurgulanmış tüm planlar, Doğu uygarlığının baş temsilcisi Türk İmparatorluğu’nun Batı’yla olan muttasıl mücadeledeki konumunu tespit ediyor. Bu açıdan, kariyeri boyunca bağımsız Romanya’nın destekçisi olmuş Djuvara’nın Türklere karşı hayli objektif tavır takınabildiğini söylemek gerek.
Pulat Tacar’ın okuyucu dostu çevirisi belli ölçüde özetleme ve kısaltma ihtiva etse de yeterince detaycı ve titiz. Çevirmen sıkça başvurduğu notları vasıtasıyla kitabın yazıldığı tarihten bugüne güncellenmiş bilgileri düzeltiyor ve yanlış anlaşılmaları gideriyor. Dipnotlar hususunda hayli yoğun eserin parçalı ve kronolojik yapısı, okumayı ve takibi kolaylaştırıcı hüviyette. Daha evvel Gündoğan Yayınları tarafından yayınlanmış kitabın Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından çıkarılan bu baskısı, yazar Djuvara’nın İstanbul anılarını ve Türkiye’ye dair görüşlerini ihtiva eden bir ek bölüm de içeriyor. Eserin kıymetini artıran bir başka faktör de arka kapak içine mükemmelen yerleştirilmiş, 18 farklı çalışmayı resmeden haritalar bölümü.

TALİP ERTÜRK

t[email protected]

image001

Trandafir G. Djuvara
Pulat Tacar
İş Kültür Yayınları, 2017
584 sayfa, 37 TL.

http://www.turkishnews.com/tr/content/2017/10/23/batinin-gozunden-cilgin-turkler/

 

Paylaş:

Yorumlar

“942) Türk İmparatorluğunun Paylaşılması Hakkında Yüz Proje (Kitap tanıtımı)” yazisina 1 Yorum yapilmis

  1. Has Türkmen yorum tarihi 26 Ekim, 2017 20:48

    TARYH

    ▶OSMANLY DÖWLETI TÜRK(MEN) DÖWLETIMI?

    Imperiýa döwletlerinde köpdürli milletler ýaşaýar we köp dil bolýar. Hökümdar olaryň hemmesiniň atasy hökmündedir. Olary bir ýerde, bir jemgyýetde agzybir we jebis ýaşatmaga seretmelidir. Her kim bolsa, öz saýlap alan dünýäsinde we öz medeniýeti bilen ýaşaýar.  

    Osmanly döwleti mongollaryň basybalyjylykly hereketleri zerarly Horasandan Anadoly ýarym adasyna göçüp gelen türkmenler tarapyndan Anadoly Seljukly döwletiniň Wizantiýa serhetlerinde ýerleşdirilen serhetýaka begligi hökmünde guruldy. Örän gysga wagtyň dowamynda ýeňişler arkaly köpsanly hristianlar we ýewreýler Osmanly döwletiniň tabynlygyna geçdiler. Agalyk ediji güýç musulmanlaryň elinde bolmak bilen birlikde musulman däller san boýunça has köp bolupdyr. Ýawuz Soltan Selimiň ýeňişlerinden soňra musulman ilat musulman dällerden az-owlak geçipdir.
    1071-nji ýyldan bäri Anadola az türkmen gelipdir. XIII asyrdaky mongol ýörişleri netijesinde Anadola gelýän halk köpelip başlapdyr. Emma türkmen ilatyň artmagy XVI asyrdan soňra Osmanly hökümetiniň çarwalary oturymlaşdyrmak syýasaty arkaly amala aşyrylypdyr. Musulmanlaryñ içinde türk(men)leriñ san taýdan köp bolşy ýaly, olar döwlet apparatynda, ulamalaryñ we harby gullukçylaryñ arasynda-da agdyklyk edipdir.
    “Halk häkimiýeti” (“Millet-i Hâkime”) Osmanly döwletinde XV asyrdan başlap her 30 ýyldan bir gezek ýer we ilat ýazuwyny geçiripdir. Harby gullugyñ we salgydyñ oñurgasyny düzýändigi üçin ilat ýazuwynda diñe erkekler hasaba alynardy. Şonuñ üçin XVI asyrda Osmanly ilatynyñ 30 million töweregi bolandygy çak edilýär. Munuñ ýarysyndan biraz köpürägi musulmandyr. 1844-nji ýylda 35 million ilatyñ 20 milliony musulman, 15 milliony başga dinliler bolupdyr. Türkler 10, araplar 7, kürtler 1 million ekeni. Stambulyñ 800 müñi aşan ilatynyñ deñ ýarsy başga dinlilerden ybarat bolupdyr.
    Ýer ýitgileri zerarly 1905-nji ýylda 21 milliona düşen ilatyñ düşen 15,5 milliony musulmanlardan ybarat bolupdyr. 1914-nji ýylda 18,5 million ilatyñ 15 milliony musulman ekeni. Türkler şonda-da gaty köp däldi.
    Imperiýa döwletlerinde köp halklar ýaşaýar, köp dilde gürleşilýär. Hökümdar olaryñ hemmesiniñ atasy ýalydyr. Ol garamagyndakylary goh-galmagalsyz agzybir ýaşatmaga borçludyr. Her kim öz çäginden çykman, özgäniñ durmuşyna goşulman öz medeniýetinde ýaşapdyr. Soltan Mahmyt II-niñ: “Men diñe jemgyýetimiñ musulmanyny metjitde, hristianyny buthanada, ýewreýini hawrada (sinagogda) aýry görmek isleýän. Aralarynda başga hiç hili tapawut ýokdur. Hemmesini-de öz perzentlerim hökmünde görýärin” diýen sözi munuñ aýdyñ delilidir.
    Hökümdar başga kowumdanam bolup biler. Angliýa, Belgiýa, Daniýa, Norwegiýa, Russiýa, Bolgariýa, Rumyniýa, Gresiýa, Portugaliýa döwletleriniñ dinastiýalary nemes, Ispaniýanyñ we Şwesiýanyñ dinastiýasy fransuz bolupdyr. Asly türki bolan Babyr şanyñ hökümdarlyk süren ýurdundaky kowum hindidir. Ahmet Tolunyñky bolsa arapdyr. Hökümdaryñ her etniki topardan goragçylary bolupdyr. Iñlis koroly kämahal şwed eşiklerini geýipdir. Awstriýanyñ imperatory wenger harby eşigini geýip çärelere gatnaşypdyr. Soltan Abdylhamyt Garageçililer (karakeçili) bilen birlikde albanlardan we araplardan milli gorag batalýonlaryny döredipdir. Hatda ol Stambulyñ eýelenilen gününi baýram etmek islänlere “Rumly ildeşlerimiz ýokuş görer” diýip rugsat bermändir. Soñky asyrda Osmanly döwletini müñlerçe ýyl dowam edip gelen türk taryhynyñ bir bölegi hasap eden taryhy garaýyş orta çykýar. Osmanly döwletiniñ başyny türkleriñ çekendigi hakykatdyr. Emma bu döwür milletparazlygyñ bolmadyk, millet we etniki bölünişigiñ hiç zady añlatmadyk döwrüdir. Hanedan türkdir. Resmi gepleşik dili hem türki dildir. Emma türkilik nukdaýnazaryndan türkilik bilen häkimiýetiñ arasynda hiç hili baglanyşyk bolmandyr. Türk taryhy türki kowumlaryñ göreşleri we söweşleri bilen doludyr. Bir Osmanly raýaty üçin ýeke-täk görkeziji diñe onuñ dinidir. XIX asyrdan başlap “Osmanlylyk” raýatyñ şahsyýetini anyklaýjy görkeziji bolup başlaýar. “Osmanly” patyşadan başlap ýurtda ýaşaýan her bir raýata berilen at bolupdyr. Bu bölüji däl-de birleşdiriji many berýän atdyr. Musulmanlar agalyk ediji synpdyr. Deñlikler arasynda birinjidir. Serbler prawoslaw milletinden hasaplansa, şol bir dilde gürleýän bosniýalylar musulmanlaryñ “milli häkimiýetine” degişli edilipdir.
    Ýewropa Osmanlylara “türk” diýmek bilen musulmanlygy göz öñünde tutýar. Olarda “türk boldy” diýmek “musulman boldy” diýmekligi añladýar.

    ♣ Şowsuzlyga uçran türkizasiýa syýasaty

    Çat açyp başlan imperiýany elde saklamak üçin Ittihatçylar ilki bilen “Osmanlylyk” syýasatyny ýöretmäge çalyşdy. Emma kowmyýet dawasynyñ tagamyny dadan başga dinlileri elde saklamagyñ hötdesinden gelip bilmediler. Şonuñ üçin amala aşyrylmaga synanyşylan türkizasiýa (türkleşdirmek) syýasaty araplaryñ we albanlaryñ elden çykmagyna sebäp boldy. Ittihatçylaryñ aralaşan respublikan hökümeti-de bu syýasaty dowam etdirdi. Anadola göç eden Rumeli we Kawkaz halklary bialaç dişlerini gysdylar. Emma türklerden has öñem bu ýerlerde ýaşan kürtler welin muña garşy çykdylar. Üstesine-de türkizasiýa syýasaty iñ uly zyýany diñe türk halkynyñ özüne berdi. Türkler bilen taryhy medeniýetleriñ arasynda gorp emele geldi. Türk dili, dini, medeniýeti bozulma uçrady. Geçmiş bir tarapdan tutuşlaýyn inkär edildi, bir tarapdanam baý mirasyñ bir bölegi hökmünde görüldi. Müsürde faraonlaryñ ady köçelere dakylyp, heýkelleri ploşadlarda dikilýärdi. Eýran şasy Ryza Pehlewi Eýran döwletiniñ gurulmagynyñ 5.000 ýyllygyny Persepolisde baýram edýärdi.
    Ulus-döwlet imperiýa alternatiwa hökmünde döredilen zatdyr. Ulus häkimiýeti we oña garşy çykan etniki toparlar bardyr. Ankara hem bu nysaga eýerdi. Emma dini duýguçyllyga ýol berlip, diñe musulman dälleri azlyk toparlara degişli edildi. Kürtler we beýleki musulman halklar ne-hä azlyk toparlara, ne-de agalyk ediji millete degişli hasaplanyldy. Ýogsam bolmasa olar Osmanlylar döwründe agalyk ediji millete degişlidiler. Musulman däller dini däl-de, aşa milletçiler hökmünde garalyp assimilizasiýalaşdyryldy. Bu günki günlerde jemgyýetimiziñ arasynda dowam edýän problemalaryñ köki, ynha, şol zatlardan gelip çykýar. Ösen demokratiýada etniki gelip çykyşyña seredilmeýär. Angliýa, Amerika millete däl-de, ýurda görä at berilen döwletlerdir. Islendik adam öz gelip çykan halkyna içki baglanşygyny saklap biler, medeniýetini, dilini gorap biler. Emma muny häkimiýetiñ we zorlugyñ üsti bilen amala aşyrmaga hiç kimiñ haky ýokdur. Yslam taryhyndan-da, türki taryhymyzdan-da munuñ ýekeje mysalyny hem tapyp bilmersiñiz.

    Ekrem Bugra EKINÇI.

    ◆ ◆ ◆

    ♣ Terjimeçiden goşmaça

    Imperiýalar milliligi saklap bilmeýär. Ol muña borçly-da däl, olaryñ aladasy has global bolýar. Belki-de şonuñ üçin türkmenleriñ döreden Beýik Osmanly döwletini, Eýrandaky Sefewi, Owşar, Gajar dinastiýalaryny, Hindistandaky Babyr imperiýasyny käbir ildeşlerimiz türkmen hasaplaslary gelenok. Imperiýalaryñ aladasy milliligi saklamak däl. Bu aýdanyma professor Ekrem Bugra Ekinçiniñ ýokardaky makalasy iñ gowy mysal bolsa gerek. Şeýle hem bu pikiri we ýokardaky makalada aýdylanlary belli ýazyjy Osman Öde hem şeýleräk sözler bilen tassyklaýar:

    “…Türkmeniñ taryhy ykbalyna göz ýetirmekde filosofiýa milletiñ döremegini añladýan üç ölçegi – gan gatyşygy, ýer-ýurt bitewiligi hem umumy medeni-ruhy prosese goşulyp, bizden bölünip gitdi. Indi olar biziñ üçin türkmen ýaly, şol bir wagtda-da türkmen däl ýaly bolup dur. Saltykly, Osmanly imperiýalary bolsa orta asyr imperiýalarydy. Orta asyr imperiýalary üçin bolsa milli ideallar däl-de, bütindünýä teokratik döwleti idealy, ýagny dini bitewilige ymtylyş häsiýetlidir. Saltyklar döwletinde döwlet diliniñ pars dili bolanlygy, arap diliniñ üýtgeşik rol oýnandygy, Osmanlylaryñ bolsa musulman dünýäsini hristianlaryñ haçly ýörişlerinden goramagy öz taryhy missiýasy hasaplandygy ýöne ýere däldir. Bu aladalar bilen gan hem ýer-ýurt bitewiligi öz-özünden başga ugra syrylyp gitdi, şeýdip, aýry-aýry milletler döredi, diñe medeni-ruhy proses stihiýalaýyn suratda tas tä XVIII asyra çenli bitewiligine galdy.”

    (Seret: Osman Öde “Garaşsyzlyk diwany”, II tomluk, I-nji tom, “Ruh” neşirýaty, Aşgabat-1999, 162-nji sahypa).

    line.me/R/ti/p/@kpm7016r

Yorum yap