913) Orta Asya’dan Anadolu’ya Göç Eden Ulupamirli Kırgızlar
Yayin Tarihi 10 Ocak, 2016
Kategori TÜRK DÜNYASI
Orta Asya’dan Anadolu’ya Göç eden
ULUPAMİRLİ KIRGIZLAR
—————————————————————-
19. yüzyılda Orta Asya’daki karışıklıklardan dolayı göç etmek zorunda kalan Türk boylarından biri de Pamir Kırgızlarıdır. Pamirli Kırgızlar, 19. yy. sonundan itibaren dünyanın en uzun dağ sislilerinden biri olan Himalayalar, Karakurum, Tanrı ve Hindukuş Dağları’nın birleşme noktasında yer alan ve Pamir Düğümü (Pamirian Knot), olarak da bilinen ve yükseklik ortalaması 3.500 m. olan, 7.500 metrelik zirvelerin kuşattığı bir bölgeye göç etmişlerdir. Dünyanın en tepesinde yaşayan Pamir Kırgızlarının hayatı aslında yaşadıkları coğrafya gibi zorlu ve mücadelelerle doludur.
Capaarkul Han’ın 1943’te vefatı üzerine onun yerine 30 yaşındaki Hacı Rahmankul hanlığa seçilir. Rahmankul Han, büyük gayretlerle çöküntüye uğrayan hayvancılığa dayanan Kırgız ekonomisini düzetmeyi başarmış ve Pamirli Kırgızlar arasında sevilen bir lider olarak kendisini kabul ettirmiştir.
Doğu Türkistan Pamiri’ne Göç
Rahmankul Han’ın liderliğinde toplanan Pamirli Kırgızların durumu; işgal edilen fakat tam olarak kontrol altına alınamayan Türkistan’ı etkilemeye başlayınca Sovyet Rus yönetimi, Rahmankul Han’a ve onun idaresindeki Kırgızlara karşı saldırılarını yoğunlaştırmıştı. Pamir bölgesi, Sovyetler Birliği-Afganistan-Çin arasında yer alan stratejik bir bölge olduğundan, Ruslar burayı kontrol altında tutmak istiyordu. Afganistan Hükümeti ise Pamir bölgesini korumaktan aciz olduğundan Rus saldırılarına karşı kayıtsız kalıyordu. Bu olumsuz ortamda ağırlaşan baskılara dayanamayan Rahmankul Han, 1947’de halkını Çin işgalindeki Doğu Türkistan Pamir’ine göç ettirdi. Pamir Kırgızları, Doğu Türkistan’da iken Çin hakimiyetine karşı yapılan mücadeleye iştirak etmişlerdir.
Afganistan Pamir’ine Dönüş
Pamir Kırgızlarının Doğu Türkistan’a göçlerinden iki yıl sonra Çin’e hakim olan komünist yönetim, Çin işgaline karşı başlatılan millî direniş hareketini kırınca, Rahmankul Han, tekrar Afganistan Pamir’ine çekilmek zorunda kaldı. Bu dönüşlerinde Afganistan Hükümeti, Kırgızları büyük bir memnuniyetle karşılamış ve Rahmankul Han’a da Bölge Valiliği verilmişti. Bu yıllarda Pamir Kırgızları nispeten huzurlu bir hayat sürmüşlerdir. Ancak Pamir’in daracık bir bölgesi olan Vahan vadisine sıkışıp kaldılar, eskiden alışık oldukları büyük göçleri yapamaz oldular. Büyük hayvan sürülerini otlatmak için her zaman taze otlak bulabilecekleri bölgelere göçmek, onların hayvancılığına dayanan ekonomileri için çok gerekliydi. Siyasî şartların zorlamasıyla Afganistan Pamir’ine sıkışıp kalmak, Kırgızları, hayat tarzlarında biraz değişiklik yapmak zorunda bıraktı. Bunun neticesinde yaygın bir hayvancılıktan, az verimli otlakların yoğun bir kullanımına geçmek, sürülerin türünü değiştirmek ve özellikle ürünlerinin satışı için yeni bir ticaret yapısı kurmak zorunda kaldılar.
Afganistan’dan Pakistan’a Göç
Pamir Kırgızları için nispeten huzurlu yıllar fazla devam etmedi. 1978 yılından itibaren Afganistan’daki komünist faaliyetlerin yoğunlaşmasıyla Rahmankul Han, halkını yeni bir yıkımdan kurtarmak için Pakistan’a göç ettirmeye karar verir. 1300 kişilik bir Kırgız (Teyit ve Kesek) grubu, Rahmankul’un liderliğinde, 1978 yılında Pakistan’a geçip ve orada Gilgit şehrindeki mülteci kamplarına yerleştirildi. Pakistan devletinin Kırgız Türkleri’ne iyi davranması, yardım dağıtma işinde adalet gözetmesi gibi olumlu faktörler Pamirli Kırgızların Pakistan’a göç etmelerinde etkili oldu. Ancak ortalama 3500 metre yüksekliğindeki Pamir yaylalarında yaşamaya alışmış olan Kırgızlar, bu sıcağa fazla dayanamamışlar, hattâ içlerinden yaklaşık 200 kişi sıcaktan ölmüştür. Gilgit’te aradığını bulamayan 200’e yakın Pamirli Kırgızlar ise Pamir’e geri dönmüştür.
Türkiye’ye Göç
Pamirli Kırgızlar için Pakistan, bir mülteci sığınağı olmaktan öteye gidememiştir. Orada kaldıkları süre içinde yaşadıkları Gilgit’in Pamir’e göre çok sıcak olması, yabancı kültürlere ait toplulukların içinde millî benliklerini yitirme endişesi, Rahmankul’u rahatsız etmekteydi. Her ne kadar dükkanlar açıp ticarete yoğunlaşmış olsalar da bir gün oradan ayrılacaklarının bilincindeydiler. Sene 1980 yıllarını gösterdiğinde Rahmankul Han ve aksakallar tarafından ilk önce Türkiye’ye göçmen olarak gidebilmek için bir mektup gönderildi. Türkiye’de o dönemlerde yaşanan siyasal kriz Türkiye’ye göçü biraz geciktirdi. Amerika yetkilileri bu durumundan faydalanarak Pamirli Kırgızları Alaska’ya yerleştirme teklifinde bulundu. Amerikan uçaklarının gelipte Pamirli Kırgızları Alaska’ya götürmek istedikleri vakit Türk elçilerin araya girmesiyle Pamirli Kırgızlar için Türkiye’nin yolu açılmış oldu. Pamirli Kırgızlar, dört yıl süren Pakistan macerasından sonra 3 Ağustos 1982 Salı günü, 1138 kişilik bir kafileyi taşıyan uçaklarla Adana havaalanına indiler. Türkiye’de önce geçici olarak Van’ın Karagündüz Köyü’ne yerleştirilmek istendiler. Ancak bu köyün hepsini barındırabilecek büyüklükte olmaması sebebiyle 362 kişilik 96 aile, yerleşme için Malatya’ya gitmek zorunda kaldı. 776 kişilik 197 aile Karagündüz’de kalabildi.
Türkiye’ye getirilen Pamirli Kırgızlar dört yıl sonra, Van’ın Erçiş ilçesi’nin birkaç kilometre kuzeyinde, eski bir haranın arazisi üzerinde kendileri için kurulan Altındere köyüne yerleştirildiler. Rahmankul Han’ın köye yerleşir yerleşmez: ‘Çocuklarımız geçmişini unutmasın nereden geldiğimizi hatırlayalım kabul görürseniz köyümüzün adı Ulupamir köyü olsun’ Teklifi üzerine Altındere isimli köyün adı Ulupamir Köyü olarak değiştirildi. Liderleri Rahmankul Han, ömrünün son yıllarını, hiç değilse isminde Pamir’i yaşatan bu köyde geçirdikten sonra 6 Ağustos 1990 tarihinde vefat etti. Pamirli Kırgızlar için hanlık geleneği Rahmankul Han’ın vefatı ile sona ermiş oldu.
Türkiye’ye gelen Pamir Kırgızlar, bugün yaklaşık 3850 bir nüfusa sahip olarak Ulupamir Köyünde yaşamaktadır. Türkiye’de 30 yılı dolduran Pamirli Kırgızlar göç etme geleneklerine kaldıkları yerden bugün bile devam etmektedirler. Başta İstanbul’un Zeytinburnu, Güneşli ve Küçükçekmece semtleri olmak üzere Türkiye’nin çeşitli şehirlerine göç eden Pamirli Kırgızlar bulunmaktadır. Son yılllarda anavatanları olan Kırgızistan’a dahi göç vermişlerdir.
Pamirli Kırgızlar öğrenimlerine köyde bulunan Ulupamir İlköğretim Okulu’nda başlıyor. Okulda Pamirli Kırgızların anadili olan Kırgızca eğitimi şuan verilememektedir. İlköğretim eğitimini tamamlayan Ulupamirli gençler Köyde Orta öğretim kurumu olmadığından bölge dışındaki yatılı orta öğretim kurumlarına yerleşebilmek için her sene sınavlara giriyorlar. Kazanan Ulupamirli gençler öğrenimlerine kazandıkları yerlerde devam ediyor. Ulupamir köyünde son yıllarda yüksek öğretinim oranı artmıştır.
Ulupamir köyünde düğünler eski gelenek göreneklere göre yapılmakta kök börü oyunu ise düğünlerin olmazsa olmaz eğlencesi arasındadır. Ulupamir köyünde kültürün korunması amacıyla kurulan “Pamir Kültür Eğitim Derneği” kısıtlı imkânlarla da olsa köyün gelenek ve göreneklerini yaşatmak için çaba göstermektedir. Ulupamir Köyü Kırgızları, birçok konuda olduğu gibi aile yapısını, geleneklerine el sanatlarını da muhafaza etme gayreti içindelerdir.
Kırgızlar, Ulupamir Kültür Şöleni adı altında etkinlikler düzenleyerek kültürlerini ve kimliklerini yaşatmaya çalışıyor. Manas Destanı’nın okunmasıyla başlayan şenliklerde el sanatları, geleneksel kıyafetler, süs eşyaları sergileniyor. Kırgızlara özgü olan milli spor “Kökbörü” adlı at yarışı şölenlerin en çok ilgi çeken bölümünü oluşturuyor. Ulupamir Köyü’nün temel geçim kaynağını hayvancılık ve köy koruculuğu oluşturmaktadır.
Ulupamirli Kırgızların gönlündeki asıl arzu, gerçek vatanlarına artık bağımsızlığını kazanmış olan Kırgızistan’a, Kırgız kardeşlerinin arasına dönebilmektir…
Atilla GÜVEN
Pamir bölgesi
Pamir Yaylası
Van Erciş Ulupamir Köyü
Van Erciş Ulupamir Köy Korucuları
Kırgız Türkleri Van’ı terk ediyor
Milliyet’te yer alan habere göre; zorlu doğa koşulları ve baş gösteren hastalık nedeniyle 1980’li yıllarda Afganistan’dan göç etmek zorunda kalan ve Van’a yerleşen Kırgız Türkleri, bölgedeki PKK terörüne karşı büyük bir vazife üslenerek koruculuk yapıyor. Fakat, geçim sıkıntıları ve psikolojik baskı sebebiyle bölgeden göç etmek zorunda kalıyorlar.
“TÜRKİYE VATANIMIZ”
Kırgız Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Başkanı Kenan Aytaç, 1978’de Afganistan’dan çıkarak Türkiye’ye iltica etmek zorunda kaldıklarını hatırlatarak, “1982 yılında Türkiye’ye geldik. 1987 yılında Van Erciş’e taşındık. 30 senedir PKK ile mücadelede ön saflarda yer aldık. Türkiye’yi vatanımız bildik, vatanımız için kanımızı verdik, vermeye de devam edeceğiz” dedi.
PSİKOLOJİK BASKI
Köy koruculuğundan başka her hangi bir geçim kaynakları olmadığını dile getiren Aytaç,”Hayvancılık yapılması için yaylacılık olması şart. Tarım ile uğraşmak için ise toprak ve ciddi bir bilgi gerekmektedir, fakat bizde ikisi de yok. Etrafımızdan ciddi bir psikolojik baskı da var. Bu nedenlerle köyümüzde halkın büyük bölümü büyük illere ve Kırgızistan’a taşınmaya başlamıştır” diye konuştu.
AT SIRTINDA KORUCULUK YAPIYORLAR
Kırgız asıllı Türklerin yaşadığı Van’ın Erciş ilçesine bağlı Ulupamir köyünde, hemen her evde bir korucu bulunuyor. At sırtında bölgenin emniyetini sağlayan Kırgız Türkleri zorlu doğa koşulları ve baş gösteren hastalıklar nedeniyle 1980’li yıllarda Afganistan’ın Pamir Yaylası’ndan Türkiye’ye göç etmiş. Van’ın Erciş ilçesine 30 km uzaklıktaki Altındere mevkisinde “Ulupamir” adını verdikleri 300 haneli köyde yaşamlarını 32 yıldır sürdürüyorlar.
Hazırlayan: Yılmaz Karahan
Yorumlar
“913) Orta Asya’dan Anadolu’ya Göç Eden Ulupamirli Kırgızlar” yazisina 1 Yorum yapilmis
Yorum yap
http://www.ensonhaber.com/pkknin-giremedigi-kirgiz-koyunden-tskya-4-subay.html