54) Han Orba Destanı (Hakasya)
Yayin Tarihi 3 Haziran, 2022
Kategori TÜRK VE DÜNYA DESTANLARI
HAN ORBA DESTANININ ÖZETİ
(Hakasya Destanıdır)
Ak Nehir kıyısında Hara Han karısı Hara Tarğah, üç yaşındaki oğulları ve halkıyla mutlu bir şekilde yaşamaktadır. Hara Tarğah aynı zamanda altı aylık hamiledir. Bu huzur dolu günler sürerken Hara Han’ın yurduna Hara Molat adlı bir menfi alp kanlı ordusuyla saldırır. Savaş esnasında Hara Tarğah da doğum yapar ve bir kız çocuğu doğurur. Hara Han kendi ordusuyla yurdunu müdafaa etmek istese de başaramaz ve Hara Han mağlup olur. Hara Tarğah çocuklarının başına bir şey gelmesini istemediği için onları çiçeğe dönüştürerek diker.
Hara Molat başta Hara Han ve Hara Tarğah olmak üzere halktan birçok kişiyi esir ederek kendi ülkesine sürer. Bu olaydan bir süre altın guguk donunda Hara Han’ın yurduna biri gelir. Bu Hara Tarğah’ın kız kardeşi Altın Harlıh’tır. Yurdun tarumar olduğunu görünce olan biteni anlar. Hara Tarğah’ın bahçeye diktiği çiçek donundaki çocuklarını eski hallerine döndürür. Onları besler ve her iki çocuğa ad verir. Erkek çocuğa Han Mirgen kıza ise Han Orba adını verir. Onlara silah ve diğer donanımlarını verir ve altı yıl geçmeden ana-babalarını kurtarmak için hiçbir şekilde yurtlarından ayrılmamalarını aksi takdirde başlarına kötü şeyler gelebileceğini tembihleyerek oradan ayrılır.
Ancak Han Mirgen bu uyarıya rağmen kuşanıp ana-babasını kurtarmak için yola çıkar. Uzun bir yolculuktan sonra Han Mirgen, Hara Molat’ın yurduna ulaşır. Otağına girer, onu ailesini serbest bırakması için uyarsa da Hara Molat oralı olmaz. İki alp dövüşe başlarlar, Han Mirgen Hara Molat’ı öldürür. Hara Molat’ın Hara Nincil adlı hamile bir eşi vardır ve Han Mirgen’e kendilerini öldürmemesi için yalvarır. Han Mirgen, otağdan çıktığında atının ağladığını görerek bir tehlikenin yaklaştığını anlar. Bu esnada karşıdan bir alpın geldiğini görür. Bu Hara Molat’ın kardeşi Hara Hushun’dur. İki alp kıyasıya bir mücadeleye girerler, Han Mirgen Hara Hushun’u da öldürür. Hara Molat ve Hara Hushun’un da ölmesiyle esir olan insanlar çok sevinirler. Han Mirgen atına yöneldiğinde onun yeniden ağladığını görür. Yeni bir tehlike yaklaşmaktadır. Han Mirgen bu kez Hara Molat’ın kız kardeşi kurt donundaki Hara Marha ile kapışır ve onu da öldürür. Bu kapışma esnasında karşı tepede Ay Arığ adlı müspet bir alp kadın belirir ve Hara Nincil’in Hara Molat’ın çocuğunu dünyaya getirdiğini, çocuğun babasının öcünü almak için yanına geleceğini söyler. Ay Arığ, Hara Nincil’i öldürürken Han Mirgen de Hara Molat’ın çocuğunu öldürmeye yeniden otağa girer, onunla dövüşmeye başlar ancak onu alt etmekte zorlanır. Bu arada Han Mirgen’in yardımına teyzesi Altın Harlıh gelir. Tembihine uymadığı için ona kızar, atının şeytanlar tarafından kaçırıldığını söyler. Yeniden ayaklanan Han Mirgen, Hara Molat’ın çocuğunu öldürür ve ana-babasına tekrar kavuşur. Onları sağ salim yurtlarına gönderdikten sonra, şeytanlar tarafından kaçırılan atının peşine düşer. Yolda bir su başında kendisini su iyesi olarak tanıtan Sarığ Tamcıl ile karşılaşır; Sarığ Tamcıl Han Mirgen’e saldırınca ikisi dövüşe başlar ancak su iyesi Han Mirgen’i epeyce yorar ve Han Mirgen’in yardımına yeniden teyzesi Altın Harlıh koşar. Ona kaz yumurtası vererek yeniden eski gücüne kavuşmasını sağlar. Han Mirgen tazelenmiş gücüyle Sarığ Tamcıl’ı öldürür. Yoluna devam eden Han Mirgen yolda Ay Arığ’ın yaralı olduğunu görür. Sol cebinden çıkardığı mavi ipekten örtüsüyle sihrî güçlerini kullanarak Ay Arığ’ı iyileştirdikten sonra atını takip etmeye kaldığı yerden yaya olarak devam eder. Bir dağın eteğine ulaştığında metruk bir evle karşılaşır. Evin içinde, yatakta yatmakta olan ucube görünümlü etrafı sineklerle çevirili çirkin bir kız görür. Kız, Han Mirgen’i beklediğini kendisiyle evlenmesini ister. Han Mirgen bunu kabul etmez, bu kez onu yemek yemesi için zorlar. Kız, Han Mirgen’e yılan eti yedirmek ister. İlkin buna yanaşmayan kahraman, gaipten duyduğu Altın Harlıh’ın telkiniyle yılan etini yer ve o ucube kız birdenbire çok güzel bir kıza dönüşür. Kızın adı Altın Çaçah’tır. Kız, başından geçenleri Han Mirgen’e anlatır. Kızın dışarıda duran uçan bir yılanı vardır. Altın Çaçah ve Han Mirgen, yılana binerek havadan Han Mirgen’in atını aramaya koyulurlar.
Bu arada Altın Harlıh’ın tanıdığı altı senelik mühlet dolmuş, Han Orba olaylara dâhil olur. Han Orba, Ay Arığ ve Altın Çaçah ile tanışır. Ancak orada çok fazla durmayarak ağabeyi Han Mirgen’i de alarak yurtlarına dönerler. Ailesi ve halkı bu iki kardeşi coşkuyla karşılarlar. İki kardeş dokuz günlük alp uykusundan sonra uyanırlar. Sofra başındayken Altın Çaçah’ın yılanı, sahibine yardım etmeleri için Han Orba ve Han Mirgen’i çağırır.
Hazırlıklarını yapan iki kardeş Altın Çaçah’ın yurduna varırlar. Altın Çaçah’a musallat olan Han Taycı’ya karşı koyup onu ortadan kaldırırlar. Kardeşler buradan tekrar evlerine dönerler. Yine sofradayken anne Altın Harlığ, Han Mirgen’in Ay Arığ ile evlenmesi gerektiğini, bunun kader kitabında yazdığını söyler. Yeniden hazırlık yapılarak, Altın Harlıh dünürcü olarak Ay Arığ’ın yurduna giderler. Öksüz ve yetim olan Ay Arığ’ı kendisinden isterler. Ay Arığ önce buna yanaşmazken, kader kitabı olan altın knigada Han Mirgen ile kendisinin evlenmesi gerektiğini görünce töreye karşı gelemez ve teklifi kabul eder.
Önce Ay Arığ’ın akabinde de Han Mirgen’in yurdunda toy kurulur ve genç alplar evlenir. Toydan birkaç gün sonra Hara Tarğah, çocuklarına Hazır Han’ın ordusuyla kendilerine saldırmak hazırlık yaptıklarını söyler. Kardeşler hazırlanır yola çıkar. Hazır Han’ın yurduna vardıklarında Aaltın Çaçah ve Altın Harlıh mücadeleye zaten başlamışlardır. Han Orba ve Han Mirgen de onlara yardım ederler ve Hazır Han’ı, oğlu Han Hartığa’yı, Hazır Han’ın kardeşi Han Sabar’ı öldürürler. Kardeşler yurtlarına döndüklerinde anne ve babalarının öldüklerini öğrenirler. Bu arada Han Mirgen ve Ay Arığ’ın bir oğlu olmuştur ve çocuğun ismi henüz yoktur. Çocuğa ismini Han Orba verir ve yeğenine Han Çibek adını layık görür. Çocuk ad aldıktan sonra, annesi Ay Arığ tarafından kiminle evleneceği belirlenir. Bu kişi, Kök Han’ın kızı Kök Nincil’dir. Han Çibek böylece evlenmek için yola çıkar ve Kök Nincil’in yurduna doğru ilerler. Ancak, kız ile evlenmek için alplar arasında bir yarışma düzenlenmiştir. Han Çibek de bu yarışmaya katılıp kazanması gerekir. Han Çibek, rakipleriyle çetin bir müsabakaya girişir; Han Orba ve diğerlerinin de yardımıyla yarışmayı Han Çibek kazanır ve Kök Nincil ile önce kızın yurdunda daha sonra da kendi yurdunda toy kurar ve evlenir. Kısa bir süre sonra Ay Arığ, kendileri için Tas Han ve kardeşi Pus Han’dan tehlike gelebileceğini söyler. Alplar yeniden hazırlıklarını yaparlar ve yola çıkarlar. Düşman alpların yurtlarına geldiklerinde Han Mirgen, Han Orba, Han Çibek, Altın Çaçah ve Altın Harlıh orada dövüşmeye başlarlar. Han Mirgen mücadele sırasında epeyce zorlanır, ağır yaralanır. Altın Harlıh onu yine kaz yumurtası ile hayata döndürmeye çalışsa da bu kez başarılı olamaz. Düşman alplar yok edilir ancak Han Mirgen orada ölür. Cansız bedeni yurduna getirilir ve Altın Dağ’a konur. Han Mirgen, son mücadelesini verirken Ay Arığ’dan bir de kızı olur.
Kıza yine Han Orba ad verir ve ona Haan Kız der. Yine dokuz günlük alp uykusundan sonra bu kez Altın Harlıh uçarak gelir ve Hara Mool ve kızı Azgın Noğas’tan bahseder. Alplar yine hazırlık yapıp Han Orba’nın öncülüğünde yola çıkarlar. Hara Mool’un yurduna varırlar ve hepsini öldürüp yeniden yurtlarına dönerek yeniden alp uykusuna dalarlar. Uykudan kalkan alplar Ay Arığ’ın ağlamasına tanık olurlar. Buna göre Han Çibek Hara Mool’un yurdunda iken Han Sağın adlı bir oğlu olmuş ve kimseye haber vermeden nehrin öte yakasına geçmiştir.
Öte tarafta zalim Ah Hartığa ve Kök Hartığa ve bunların kız kardeşi Hara Sorhıl yaşamaktadır. Çocuğa yardım etmek için Altın Harlıh önceden oraya gitmiştir. Han Orba ve yeğeni hazırlıklarını yapar ve yola düşerler. Haan Kız ve Han Orba Hara Sorhıl’ı öldürürken diğerleri de Ah Hartığa ile Kök Hartığa’yı öldürür. Ancak bu savaş sırasında Han Mirgen’in oğlu Han Çibek ile alplara savaşta yardım eden Ah Ölen ölür. Alplar o yurttan galip ayrılıp, cenazeleriyle birlikte önce Ah Ölen’in yurduna uğrayarak Ah Ölen’in kız kardeşi Tülgü Arıg’ı Han Sağın’a alırlar ve oradan da yurtlarına dönerler. Bu ikisi için Han Orba’nın yurdunda toy kurulur ve tüm alplar mutlu ve barış içinde yaşamaya devam ederler.
ERHAN AKTAŞ
Yrd.Doç.Dr., Kırklareli Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Kırklareli
NOT: Bu Destan özeti, “Lord Raglan’ın Kahraman Kalıbı ve Alp Han Orba”. Başlıklı çalışmadan alınmıştır.
DÜZENLEYEN: YILMAZ KARAHAN
Yorumlar
Yorum yap