448) GÖK VE TÜRKLER-1

Yayin Tarihi 9 Şubat, 2010 
Kategori TÜRK DÜNYASI

GÖK VE TÜRKLER

“Ey Türk Milleti!
Gök yıkılmasa! Yer çökmese!
Seni kim ortadan kaldırabilir!…”

1. GÖK VE GÖĞÜ YARATAN “YÜCE TANRI”
image00110.jpg
Gerçi Türkler göğe “Tengri” diyorlardı. Fakat göğü de yaratan kutsal ve yüce bir güç vardı ki, bunun da adı, yine Tengri, yani Tanrı idi. Göktürk yazıtları, gökle yerin ve insanlığın yaratılışını anlatırken, söze şöyle başlıyorlardı:“Yukarıda mavi gök,
“Aşağıda Yağız Yer yaratıldığında,
“İkisi arasında İnsanoğlu yaratılmış;
“İnsanoğlunun üzerine de,
“Atalarım, Bumın-Kağan, İstemi-Kağan, (kağan olarak) “oturmuşlar!…”

Onların ağzından dinlediğimiz bu cümlelerden de anlaşılıyor ki “Kök Tengri”, kendi kendine kutsal bir güç ve yaratıcı değildi. Onu da yaratan ve her şeyin üstünde olan bir güç vardı. Bunun için de göğe, bir renkle sıfatlandırma yolu ile, “Kök Tengri” diyorlardı. Herhalde, yalnızca Tengri sözü, bunların çok üstünde, yaratıcı ve kutsal bir güçle ilgili idi. Bu sebeple tarihçi Süryani Mikâil, Anadolu Selçuklularının İslâmiyetten önceki tek Tanrılarından söz açarken, “Türklerin bu yüce Tanrıya Kan Tengri, yani Han Tanrı, en Yüce Tanrı dediklerini” yazıyordu. Bu deyim “Kang Tengri” şeklinde de söylenebilirdi. Çünkü eski Türkçede “Kang” sözü, baba ve en ulu ata için kullanılan bir deyimdi.

Türk Kağanları, “Tanrının elçisi” idiler:

Büyük Hun devleti Çağında “Tengri” sözü, yalnız başına, Çinlilerin en kutsal gücünü ifade eden “Tien” deyimini karşılıyordu. Çin imparatoru da, “Göğün ve Tanrının oğlu” idi. Bunun gibi, Büyük Hun İmparatorluğunun meşhur Hükümdarı Maotun (Mete)’nin unvanı da, “Tengri’nin oğlu” idi. Bu deyimler, Çin’de de zamnala değişikliklere uğramıştı. Çin imparatorları Göktürk kağanlarına yazdıkları mektuplarında onlara artık “Kutsal Kağan” demeğe başlamışlardı. Bu yolla, meselâ meşhur Göktürk Kağan’ı İşbara (saha-po-lüeh) Kağan’ın unvanına bir Tanrı sıfatı da, eklenmiş oluyordu. Biz burada bu konuların derinliklerine inecek değliz. Ancak bunları söylemekten maksadımız, “Türklerin yerin ve göğün üstünde olan, tek ve güçlü bir Tanrıya inandıklarını” göstermek içindir.

Türkler başlangıçta Tanrı sözünü, yalnızca yaratan tek Tanrı için kullanırlardı. Sonradan anlamını genişletmiş ve her türlü kutsal ve büyük şeyler için söylemeğe başlamışlardı.

Bu konuda Kaşgarlı Mahmud şöyle diyordu:

“Kâfirler göğe Tengri derlerdi. Yine bu adamlar, büyük bir dağ, büyük bir ağaç v.s. gibi, gözlerine büyük görünen şeylere de, hep Tengri adını verirlerdi. Bu yüzden de bu gibi şeylere tapınır ve secde ederlerdi. Yine bu kimseler, bilgin insanlar da Tengrigen adını verirlerdi”.

Bu kitabın birçok yerlerinde sık sık söylediğimiz gibi Türklerde, sağlam prensiplere dayanan bir “devlet dini” vardı. Büyük devletler yaşadıkça bu değişmez prensipler her şeye hâkim oluyor ve devlet dağılınca da, halk yine kendi bildiğine devam ediyordu. Gerçi halkla devlet dininin esasları birdi. Fakat, her bölgeye ve zamana göre, esas prensiplerde bazı farklar beliriyordu. Uygurların Mani ve Buda dinlerini kabul etmeleri ile, durum büsbütün değişti. Bu dinlerin birçok tanrıları varıd. Bu sebeple her kutsal şeye Tanrı denmeğe başlandı. Hatta öyle bir hale geldi ki, hürmet edilen bir yengeye bile, saygı ifadesi olarak, “Tengrim” sözü kullanıldı. Bunları söylemekten maksadımız, bizi burada ilgilendiren tek şeyin, her türlü dış tesirden uzak, esas Türk düşüncesini bulup ortaya çıkarmak olduğunu belirtmektir.

“Eski Türklerin yüce ve tek Tanrısı, İslâmiyetteki ‘Allah’ gibi mücerret ve şekilsiz bir güçtü”:

Hatta Altay Şamanizminde bile, göğün katlarının resmi yapıldığı halde, Tanrının şekli çizelemiyordu. Düşünmeliyiz ki Şamanizm, Türk dininin en dejenere olmuş bir tipidir.

“Türkler göğün yaratılışı hakkında, İslâmiyetten önce ve sonra, pek ayrı düşünmemişlerdi”:

Eski Bektaşî şairlerinden Âşık Hasan‘ın aşağıdaki şiiri, İslâmiyetin ana düşüncelerine ne kadar uygun ise, eski Türk düşünce düzenine de o kadar uygundur:

“Yerlerin göklerin binasın düzen,
“Ak üstünde kara yazılar yazan,
“Engûr şerbetini Kırklara ezen,
“Hünkâr Hacı Bektaş Alî kendidir!”

Başka bir Türk şairi Azmî Baba da aynı fikri, daha başka türlü anlatıyordu:

“Yeri göğü, insü cinni yarattın,
“Sen ey mimarbaşı, eyvancı mısın?
“Ayı, günü, çarhı, burcu varettin,
“Ey mekân sahibi!… Rahşaneı mısın?

Göktürk yazıtlarında da Tanrı güç verir, Tanrı kut, yani şans ve devlet verir, yanılanları yok eder ama; bütün bunları yapan Tanrının nasıl ve kim olduğundan da söz açılmazdı.

Tanrı’nın şekli yoktu:

“Tanrı kendine benzerdi”: Göktürk yazıtlarında “Tengri-teg Tengri” diye bir deyim geçer. Bu deyim, şimdiye kadar “Göğe benzer gök” diye tercüme edilmiş ve böylece açıklanmıştır. Buradaki Tanrının gök olabilmesi için ona Kök Tengri denmesi gerekirdi. Bu sebeple biz bu deyimi, şimdiye kadar hep, “Tanrıya benzer Tanrı” diye açıkladık. Bu, bir nevi, İslâmiyetteki “Vâci. Ül-Vücud” nazariye ve tefsirinin karşılığı idi.

Allah’ın şeklini ve biçimini bilen yoktur ve bilemeyiz. “Onun vücudu bilinmeyen kendi bünyesine göre, nasıl icâb ediyorsa ve nasıl väcib ise, öyledir”. Yukarıdaki eski türkçe cümle de, Tanrının şeklini soranlara böyle bir cevap veriyordu. Yahut da Tanrı, “Göğün maviliği ve sonsuzluğu” gibidir. Bu durumda da şahıs ve şekil bahis konusu değildi ve İslâmiyetin Allah’ından başka bir şeye benzetilmezdi. Dede Korkut Kitabında, Deli Dumru’un Tanrı için söylediği sözler de, bir nevi Göktürk yazıtlarının bir devamı gibidir. Konumuzu Deli Dumrul‘un sözleri ile bitirelim:

“Yücelerden yücesin!
“Kimse bilmez nicesin!
“Görklü Tanrı!”

Tanrı, “Yokluk” demek değildi:

“Zaman ne mekân” prensipleri üzerinde ayrı bölümlerimizde durmuştuk. Yunus Emre derin bir Mutassavvıftır. Onun fikirlerinde, eski Türk halk inançlarını bulmak biraz zordur. Aşağıdaki şiirinde, yer ve göğün yaratılışını, yine Türk halk deyimleri; fakat “Vahdeti vücûd” nazariyesinin fikri içinde anlatır:

“Yere göğe bünyad uran,
“Irılmadan kayyım duram,
“Denizlere göl çağıran,
“Adım Yunus, umman benim!”

Mustasavvıflara göre yer gök yaratılmadan önce “adem”, yani “Yokluk” vardı. İnsan ruhu, yokluktan geçerek bugünkü hale geldi. Altay mitolojisinde, yaratılıştan önce, uçsuz bucaksız bir “Okyanus” vardı. İran mitolojisinde ise, bir esir (Aether) her tarafı kaplıyordu. Altay ve İran mitolojisinde dünya yokluktan “Ex-nihilo” varolmamıştı. Bununla beraber tasavvuftaki “ademiyet” de büsbütün yokluk demek değildi. İşte yine Azmî Baba‘nın bir şiiri:

“Bu âlemi ekvan yaratılmadan,
“Evvel yokken, vara uğradım geldim!
“Onsekiz bin âlem, dünya boğiken,
“Kâmildeki nura uğradım geldim!”

Bütün bunlar da bize gösteriyor ki, ister Şamanizm’de, isterse İslâmiyet veya tasavvufta olsun, insanlığın birleştiği bazı müşterek düşünceler vardır.

Türklerin, gökle beraber insanlığa da önem vermeleri:

Şamanist Altay Türklerinin “Yaratılış destanları”nı ayrı bir bölümümüzde inceleyeceğiz. Bu destanlara, birçok dış tesirler sızmıştı. Aynı zamanda, eski Türk düşüncesi de, bu destanlarda oldukça dejenere edilmişti. Bu bölümümüzde bizi ilgliendiren konular, daha çok büyük devletler kurmuş ve yüksek bir içtimai seviyeye erişmiş Türklerle ilgili meselelerdir.

Türk mitolojisi gökle yere büyük bir önem vermişti. Bunların yanında üçüncü olarak, çok önemli bir eleman da vardı ki, o da insanlık (Hümanitas) idi. Eski Türkler, bu üçüncü ve en önemli unsura, “Kişi oğlu” diyorlardı. Türklere göre insanlık, İran ve Hint mitolojisinde olduğu gibi Tanrının tecrübe ve hatta eğlenmek için yarattığı canlılar değildi. İnsanlar, Önasya mitolojilerinde olduğu gibi, cennetten kovulmuş ve cezalandırılmış günahkârlar da değillerdi. Eski Türklerde, Mani dininde veya Altay yaratılış destanlarında olduğu gibi, zayıf, korkak, âciz ve iradeleri ellerinden alınmış insanlar da yoktu. Türklerde, ve Yunan mitolojisinde olduğu gibi “Kadın, erkek”, “Okeanus” ve “Tethys” gibi Tanrılar, ne de Hint, İran ve Yunanistan’daki gibi ateş, su, toprak ve hava gibi unsurlar görülürdü.

“Göktürk yazıtları, her türlü mistisizmden uzak, gerçekçi büyük bir devlet mitolojisini, bütün açıklığı ile bize veriyorlardı”:

Elbette ki bu çağda da, böyle Türk destanlarını anlatan ozanlar ile türlü kutsal şeylerden söz açıp törenler yapan, fal açan, hasta iyileştirmek isteyen Şamanlar da vardı. Fakat bunların devlet düzenindeki tesirler azdı. Devlet içinde “Baş Rahip” (Pontifex maximum), kağan ve hükümdardı. Tanrıya karşı mes’ul olan, o idi.

Büyük Hun devletinden beri din törenlerinde hükümdarların başkanlık etmesinin nedenini bunlar da aramak lâzımdır. Yavuz Sultan Selim’i Halife olmağa zorlayan sebepler, Ortaasya Türk devletlerinde çoktan denenmiş ve gereği yerine getirilmişti. “Devlet içinde tek otorite prensibi”, Türk ictiami teşkilâtının temel düzenini teşkil ederdi.

“Türk Kağanlığı”, yer ve gökle beraber yaratılmıştı:Türkler, Güney ve Önasya mitolojilerinde olduğu gibi ateş, su, toprak v.s. gibi cansız şeylere değil; gök, yer gibi büyük varlıklarla, insanlığa önem vermişlerdi. Bu duruma göre Türk mitolojisinin “Dört elemanı” şöyle sıralanabilirdi:

1. “Gök”,
2. “Yer”
3. “İnsanlık” (Kişi oğlu),
4. “Devlet”: Türk Kağanı.

Tanrının yarattığı ve izin verdiği başlıca dört şey, bunlar idi. Genel olarak büyük devletler kuruldukça, mitolojilerde değişikliklere uğruyor ve bu yeni devlet düzenine uyuyorlardı. Büyük İskender ile Yunanistan; Serhas (Xerxes)’le de İran miitolojileri, bu hükümdarların devlet düzenlerine uyma zorunda kalmışlardı. Elbette ki Türk devleti düzeni ile mitolojisine dışarıdan hiçbir tesir girmemiştir, denemezdi. Ama az sonra da göstereceğimiz gibi, Ortaasya’lılarla Doğu Cermenlerin gök dini ile sosyal düzenleri, atlı göçebelerin yaşama ortamlarına göre doğmuş ve gelişmiş bir sistemdi. Türklerden söz açılırken, hatırdan bir an bile çıkarılmaması gereken önemli nokta işte şudur.

“Tanrı, yer ve gökle beraber insanlık ile Türk Hakanını da yaratmıştı”. Buna benzer düşüncelere, Güney Sibirya’da türk halklarının, mitolojilerinde de rastlıyoruz. Meselâ Ak-Han adlı bir Han, yanındaki adamına şöyle diyordu:

“- Gökler yer yaratıldığında ben de vardım”.

Gerçi Ak-Han bu sözü, hükümdarlığının ve devletinin eksikliğini göstermek için söylemişti. Fakat ne de olsa bu da, eski bir zihniyetin bize kadar gelen bir yankısı idi. Manas destanında, Alman-Bet bölümüne geçilirken de şöyle deniyordu:

“Yer, yer olduğunda; su, su olduğunda;
“Altı atanın oğulları kâfirler; üç atanın oğulları müslümanlar da vardı…”

Bu da bir masal tekerlemesidir. Fakat, insanoğlu ile ilgili olayların yer ve suyun yaratılışı ile birlikte başlaması, elbetteki üzerinde durulacak önemli bir noktadır.

2. GÖĞÜN RENGİ“Yukarıda Mavi Gök,
“Aşağıda Yağız Yer…”
Göktürk Yazıtları

Göğün rengi ve Tanrının rengi:

“Tengri”, yani Tanrı sözünün, başlangıçtan beri Türklerde, gök kubbesini ve hatta, gök maviliğinin sonsuzluğunu ifade ettiğini söylemiştik. Çinliler de, hem gök ve hem de Tanrı için aynı sözü yani “Tien” deyimini kullanıyorlardı. Moğollar’da, Çin’in bu tesirinden kurtulmamışlardı. Moğolca’da “Tengri” yani Tanrı sözü XII. Asırda bile, henüz daha gök anlamına geliyordu. Türkler ise, göğe bir renk vererek çoğu zaman “Gök Tengri”, yani “Gök Tanrı” deyimini kullanıyorlardı. Göğü, böyle renk verme yolu ile ifade etme, Türklerde görülen bir adetti. Böyle bir renklendirme, Moğollarda yoktu. Bununla beraber Moğollar da, hükümdarla ilgili yazılara, defter ve kitaplara “Kökö-bicik” veya “Kökö-debter” derlerdi. Bu yazıların “Gök rengi ile renklendirilmesi” de onlara verilen büyük önemi gösteriyordu.

Güney Sibirya’daki Türk halkları tarafından söylenen efsanelerde gök rengi, önemli bir yer tutuyordu. Onlara göre dünya topraklarının bittiği yerde, sonsuz bir “Mavi deniz” vardı. Bu denizin adı da “Kök-Tengiz”, yani “Gökdeniz” idi.

Bu efsanelerde geçen hükümdarların adları da “Kök-Katay”, “Kök-Han” gibi, gök rengi ile sıfatlandırılmış, efsanevî hükümdarlardı. Yine bu efsanelerde, uçabilen ve konuşabilen birçok atlara ra rastlanıyordu. Bu kısrakların çoğunun renkleri de, yine gök idi. Dede Korkut Kitabında hikâyelerde de, bunların pek çok örnekleri vardır.

Öyle anlaşılıyor ki başlangıçta Türkler yalnızca “Gök” demiyorlar ve iki sözden meydena gelen “Gök Tanrı” deyimini kullanıyorlardı. Bununla beraber, Göktürk yazıtlarının bazı yerlerinde bile göğe, yalnızca “Kök” dendiği de görülmekte idi. Zaman geçtikçe, gök sıfatının önündeki “Tanrı” büsbütün kalkmış ve göğe yalnızca “Gök” denmeğe başlanmıştı. Uygur çağında ise sema için, yalnızca “Kök” denip geçiliyordu. Çünük artık Tanrı sözünün de yeni anlamları vardı ve bunları birbirinden ayırmak gerekiyordu.

“Yer”in de kutsal bir rengi vardı:

Başlangıçta gök nasıl renklendiriliyorsa; yere de, aynı şekilde renk veriliyordu. Eski Türkler, göğe “Kök Tengri” derler iken; yere de “Yağız Yer” diyorlardı. Eski Türkçede “Yağız” sözü, “Toprak rengi” anlamına gelirdi. Anadolu’da da, “Yağız Delikanlı” dendiği zaman, ilk hatıra gelen şey de, “yüzü doğuştan ve güneşten toprak rengini almış bir genç” olurdu.

“Yağızlık”, gençliğin, kuvvetin ve kahramanlığın da bir sembolü idi. Fakat bu renk, bazı İstanbullu şairlerin anladığı gibi, hiçbir zaman siyah anlamına gelmemişti. Gök ve mavi gibi yağız renk de, Türkler için kutsal renklerden biri idi. Eski Türkler bazan da yer ve gök sözünü bile kullanmadan, onları yalnızca renkleri ile ifade ederlerdi. Meselâ “Köklü yağızlı”. “Göklü yağızlı” deyimi, “Göklü ve yerli” bir dünyayı ve o dünyanın insanlarını ifade ederdi.

“Gök” kutsallığın, “Yeşil” ise ölümlülerin rengi idi:

Göğe yalnızca “Gök” denmeğe başlandıktan sonra, ortaya yeni meselelerde çıkmaya başlamıştı. Gerçi gök kelimesi bir rengi ve maviliği ifade ediyordu. Fakat Türkler bunu çoktan unutmuşlardı. Kutsal ve önemli şeyleri renklendirme, Türk edebiyatının değişmez bir adetiydi. Bu sebeple XI. asırda göğe “Yaşıl Kök”, yani “Yeşil Gök” denmeğe başlandığını da görüyoruz. Gerçi Türkler İslâm dinini kabul etmişlerdi ve bu sebeple de, gök ile yer hakkındaki fikirleri epeyce değişikliğe uğramıştı. Buna rağmen Türklerin, eski fikirleri ile, İslâmiyetin getirdiği yeni görüşleri, birbiri ile uyuşturmağa çalıştıklarını da görmüyor değiliz. Meselâ Kutadgu-Bilig, Tanrıdan söz açarken şöyle diyordu: “Yaşıl kök yarattı, öze yulduzı”. Yani (Tanrı) mavi gök yarattı, üstüne de yıldızı.

Burada karşımıza çok önemli bir mesele çıkmaktadır. Şair bu mısralarında, eski Türkler ve hatta Altay Şamanistleri gibi, gök ile yıldızları, birbirlerinden ayrı iki âlemmiş gibi kabul ediyordu. Ona göre, “Gök kubbesi başka; güneş, ay ve yıldızlar âlemi ise, bambaşka dünyalar idiler”. Az sonra “Gök kubbesi” ile ilgili bölümümüze gelince, bu konuya daha geniş olarak aydınlatmış olacağız.

“Yüce Tanrı”, sonsuz gök maviliklerinin ötesinde idi:

“Gök Tanrının bizzat kendisi değildi”: bunu az önce Türk edebiyatında örnekler vererek göstermeğe çalışmıştık. Aslında Türk mitolojisinde birer maddî dünya olan Gökle yar arasında, belirli bir ayrılık da yapılmamıştı. Tanrı, kendi rengini göğün maviliğinden almıştı. “Fakat bu gök, bir kubbe ile kapanmış ve yıldızlar âleminden ayrılmış olan gök değil; sonsuz maviliklere bürünmüş olan uzay ve kâinat idi”. İran mitolojisinde de, güneşi, yıldızları ve göğü yaratan Hürmüz (Ormazd) idi. Fakat onun karşısında ikinci bir kuvvet bulunuyordu. Yeri yaratan ve yerlerin sahibi “Ehrimen” vardı. Türk mitolojisinde ise yer ile göğün yaratılışı, ikinci bir gök, yani sonsuz uzay maviliği ile ilgili idi.

3. GÖK FEZADAN AYRI İDİ

“Ol Felekte dün olmaz,
“Ay, gün doğup dolunmaz!…”

Yunus Emre

Türklerin feza ile göğü birbirinden ayırmaları:

Uçsuz ve bucaksız gök kubbesinin altında, dünya ile ilgili bir de gök boşluğu vardı. Eski Türkler, dünyaya değen bu boşluğa, daha doğrusu “Hava” ya “Kalıg” veya “Kalık” derlerdi. Kalgıg’ın sonsuzluklara kadar uzanan büyük gökle ilgisi yoktu.

Yine Türklere göre kalıg, yani “Hava”, büyük gök gibi kutsal da değildi. Gerçi, bulutlar kalıg’da gezer, şiddetli yağmur ve dolular hep kalıg’dan gelirdi. Fakat herkes kuşları ile kartalların dolaştığı, keskin gözleri ile av aradıkları yer, gök ile bulutların arasıydı. “Yeryüzü, nasıl insanların ve diğer canlı varlıkların yeri ve yurdu ise; kalıg, yani hava da kuşların uçuştukları, gezindikleri ve hatta barındıkları bir bölge idi”. Bu sebeple hava adetâ yeryüzünün bir parçası gibi görülüyor ve düşünülüyordu.

Bunun içinde eski Türk kitapları kuşlardan söz açarken, onlara “Kalık kuşları” derlerdi. Eski Türkler, insanların yaşadığı dünyaya genel olarak “Acun” adını verirlerdi. Kuşların gezdiği hava da, Acun’un bir parçası idi.

Kuşların uçuştuğu “Hava boşluğu”, Dünya’dan sayılıyordu:

Bunun için de, bu bölgeye bazı Türk kitapları, “Acun kolluk” yani dünyanın havası, göğü adını vermişlerdi. Çince eserlerden tercüme edilen eski türkçe kitaplarda kalık sözü, genel olarak çince, “kung” deyimi ile karşılanmıştır. Bu deyim de genel olarak, “Boşluk” anlamına gelirdi. Bununla beraber, “Sonsuz gök boşluğu”nu ifade etmesi için de, bu kelimeye bazı sıfatlar ilâve edilirdi.

Eski Çinliler, Hunların ve Göktürklerin yuvarlak ve kubbeli çadırlarına “Kiung-lu” adı verirlerdi. Bu deyimin etimolojisinin, “Kubbe” olması da çok muhtemeldir. Eski Ortaasya’da gök kubbesi ile çadır kubbesi, halk inanışlarında beraber gidiyorlardı.

Ayrıca farsçadaki “Gerdek” sözü, “Kubbe” veya “Kubbeli bir bina” anlamına geliyordu. Türkler ise bu sözü “Gerdeğe girme” deyiminde, daha başka bir anlama kullanmışlardı. Böyle bir anlayış aslında farsçada yoktur. Gelin ile güveyinin bir çadır kubbesi altında buluşmasını Türkler, onunla benzetirmişlerdi. Aynı zamanda bu kubbe, gök kubbesi gibi de farzedilebilirdi.

Görülüyor ki, bu meseleler o kadar basit değildir. İnsan ruhunun derinliklerine göre, tefsir edildikçe edilebilirlerdi. Bu da bize, Türk kültürünün ne kadar geniş ve ne kadar derin bir konu olduğunu gösteriyordu.

Altay Türkleri ise havaya “açık orın” yani “açık orun” , “açık yer” demişlerdi.

Gökle yerin sınırı, “Gök kubbesi” idi:

Kuşların uçuştuğu hava boşluğunun, tanrının ışıklarına ve tıpkı yeryüzü gibi, onun her türlü yardımlarına ihtiyacı vardı. Havada uçuşan canlılara hayat veren de, havanın çok üstündeki aydınlık ve kutsal âlemdi. Bunun için de eski Türk şiirleri şöyle diyordu:

“Dolun olsa da ay, Acun’a gelse dolsa,
“Acun ile havası, tamamen aydın olsa!”

Yine Türklere göre, dünyayı ve onun üstünü saran havayı, yalnızca güneş ve ay aydınlatmıyordu. Türlü türlü yıldızlarla, burçlar da dünyaya ışık veriyorlardı. Aslında “Oğlak” , “Balık” ve eski türkçe “Könek”, yani “Kova burcu” gibi yıldız burçları, ışık vermeyen gezegenlerdi. Buna rağmen eski Türkler, bu burçlarında canlı olduklarına ve ışık verdiklerine inanıyorlardı. Eski bir Türk şiirinde, şöyle deniyor:

“Yine geldi Oğlak, Koca, hem Balık,
“Bunlar doğdu, aydınlandı hep Kalık!”

Dünyayı saran hava, yani Kalık, gök ile dünya arasında kalıyordu. Havanın da, kendine göre bir kubbesi vardı. Bu kubbe Acunu kutsal gökten tıpkı bir çatı gibi ayırıyordu. Herhalde bundan ileri gelecek ki, eski Türkler “Evin çatısı” na da kalık diyorlardı. Hatta bazıları, bu sözün anlamını, “Tavan arası” şeklinde de açıklamak istemişlerdi. Gerçekten de hava tabakası, dünya ile uzay arasında tıpkı bir tavan arası gibi idi.

BAHAEDDİN ÖGEL

 

Paylaş:

Yorumlar

Yorum yap