1022) Kurtuluş Savaşında Doğu Cephesi

Yayin Tarihi 25 Eylül, 2019 
Kategori TÜRK DÜNYASI

Kurtuluş Savaşında Doğu Cephesi

Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi, Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında Doğu Anadolu bölgesinde Ermenistan tarafından işgal edilen bölgelerin kurtarılması amacıyla açılmış cephedir. 3 Aralık 1920’de imzalanan Gümrü Antlaşması ile bu cephedeki çatışmalar sona ermiştir. Doğu Cephesi komutanı Kazım Karabekir Paşadır.

Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir ve Türk askerleri Sarıkamış’ta.

Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Doğu Anadolu’nun Durumu

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan ve 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında doğu illerinden Kars, Ardahan ve Batum Ruslara terk edilmişti. Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Devleti ve Rusya tekrar karşı karşıya geldi. Kafkasya Cephesinde yapılan muharebelerde Osmanlı Ordusu başarısız oldu. Ruslar Doğu Anadolu’da daha da ilerlediler. Erzurum, Erzincan, Van ve Trabzon gibi şehirler Ruslar tarafından işgal edildi.

Birinci Dünya Savaşı sürerken Rusya iç karışıklıklar yaşamaya başladı. 1917 yılında Bolşevik Devrimi yaşandı. Devrimle birlikte komünist yönetim yanlıları iktidarı ele geçirdi. Bu gelişmeler sonrasında Rusya Birinci Dünya Savaşından çekildi. Rusya ve İttifak Devletleri arasında imzalanan Brest-Litovsk Antlaşmasıyla Rusya, Kars, Ardahan ve Batum’u Osmanlı Devleti’ne geri verdi.

Ayrıca Osmanlı ordusu Rusya’nın geri çekilmesinden faydalanarak Kafkasya’da ilerledi. Bu bölgenin önemli bir kısmı Osmanlı Devletinin eline geçti. Ancak Birinci Dünya Savaşının kaybedilmesi üzerine Osmanlı ordusu Kafkasya bölgesinden çekildi. Birinci Dünya Savaşı sonrasında Kafkasya bölgesinde bağımsız Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan devletleri kuruldu.

Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında Osmanlı ordusu Batum, Kars ve Ardahan bölgelerinden çekildi. Bölgenin işgale uğramaması için bölgede yaşayan Türkler 15 Kasım 1918’de Kars’ta bir kongre topladı. Bu Milli Mücadelenin ilk yerel kongresidir. Bu kongre sonucunda Kars, Ardahan ve Batum bölgelerini kapsayan geçici bir Türk hükûmeti oluşturuldu.

İngilizler Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında Kafkasya bölgesine asker çıkardılar. Bölgede oluşturulan geçici Türk hükumeti İngilizler tarafından yıkıldı. Kars, Ardahan ve Batum bölgeleri Ermenistan ve Gürcistan arasında paylaştırıldı. Batum ve Ardahan Gürcistan’nın, Kars bölgesi ise Ermenistan’ın eline geçti.

Sevr Antlaşmasında Doğu Anadolu

Birinci Dünya Savaşı sonrasında İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti ile 10 Ağustos 1920’de Sevr Barış Antlaşmasını imzaladı. Sadrazam Damat Ferit Paşa başkanlığında bir heyet tarafından imzalanan bu antlaşma, Meclis-i Mebusan kapatıldığı için onaylanmamış ve Milli Mücadele sonucunda yok hükmünde kalmıştır.

Sevr Antlaşmasında Doğu Anadolu’nun büyük bir kısmının Ermenistan’a bırakılmasına karar verildi. Bölgede sınırın çizilmesi Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Wilson’un hakemliğine bırakıldı. Wilson’un çizdiği sınıra göre Trabzon, Erzurum, Bitlis ve Van şehirlerini kapsayan bölge Ermenistan’a kalıyordu.

Doğu Cephesi Komutanı Kimdir?

Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunun en başarılı komutanlarından biri olan Kazım Karabekir, Mondros Ateşkes Antlaşması sonrasında merkezi Erzurum’da bulunan 15. Kolordu komutanlığına atandı.
Bu askeri birlik Ermeni güçlerinin bölgede daha fazla ilerlemesine engel oldu. Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkıp Milli Mücadeleyi başlatınca Kazım Karabekir ona katıldı.

Ankara’da Büyük Millet Meclisinin açılması ve Meclis Hükumetinin oluşturulması sonrasında Doğu Cephesi Komutanlığı oluşturuldu. Komutan olarak Kazım Karabekir atandı. Kurtuluş Savaşının sonuna kadar Kazım Karabekir Doğu Cephesi komutanı olarak görev yaptı.

Kurtuluş Savaşı Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir Paşa

Doğu Cephesinde Savaşlar

Sevr Antlaşması görüşmelerinde uluslararası alanda istediği desteği elde eden Ermenistan, 1920 yılı ortalarında Doğu Anadolu’daki topraklarını genişletmek için askeri faaliyetlerine hız verdi. Bu dönemde özellikle Oltu bölgesinde Türk milis kuvvetleriyle Ermeni güçleri arasında çatışmalar oluyordu. Ancak düzenli ordu henüz büyük bir çatışmaya girmemişti.

Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkiler Sovyetler Birliğini de ilgilendiriyordu. 1917 sonrasında Rusya yerine kurulan Sovyetler Birliği bölgeden çekilmiş, yerine bağımsız devletler kurulmuştu. Ancak 1920 yılına gelindiğinde Sovyetler Birliği gücünü toplamıştı. Tekrar Kafkasya bölgesini topraklarına katmak için çalışıyordu. TBMM Hükumeti bu dönemde Sovyetler Birliği ile iyi ilişkiler kurmaya çalışıyordu. İtilaf Devletlerine karşı Anadolu’da verilen mücadelede Sovyetler Birliği’nin desteğine ihtiyaç duyuluyordu. Dolayısıyla Ermenistan’a karşı atılacak adımlar konusunda temkinli davranılıyordu.

Bu süreçte Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir komutasındaki Türk ordusu hazırlıklarını tamamladı. Doğu Anadolu bölgesinden yapılan asker alımlarıyla ordu güçlendirildi. Silah ve malzeme eksiklikleri giderilmeye çalışıldı.

Türk ordusu ile Ermeni ordusu arasındaki büyük çatışmalar 1920 yılı Eylül ayında başladı. 29 Eylül 1920’de yapılan Sarıkamış Muharebesi ile Ermeni güçleri yenilgiye uğratıldı. Sarıkamış ve çevresi böylece işgalden kurtuldu.

Bu gelişme karşısında Ermenistan dış destek aramaya başladı. Yardım için İngiltere ve Fransa gibi İtilaf devletlerine ve Sovyetler Birliğine başvurdu. Ayrıca Gürcistan’la ittifak kurmaya çalıştı. Ancak tüm bu çabaları sonuçsuz kaldı.

Türk ordusu gerekli takviyeleri yaptıktan sonra tekrar saldırıya geçti. 30 Ekim 1920’de meydana gelen Kars Muharebesinde Ermeni ordusu bir kez daha yenildi. Kars ve civarı Türk topraklarına katıldı. Türk Ordusu ilerlemeye devam ederek Gümrü ve çevresini de ele geçirdi. Erivan dahil tüm Ermenistan’ın ele geçirilmesinin önünde bir engel kalmamıştı. Bu şartlar karşısında Ermenistan ateşkes istemek zorunda kaldı. Ateşkesle başlayan görümeler sonucunda Gümrü Antlaşması imzalandı. Görüşmelerde TBMM Hükumetini Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir temsil etti.

Gümrü Antlaşması

TBMM Hükumeti ile Ermenistan arasında 3 Aralık 1920’de imzalanan Gümrü Antlaşması ile Doğu Cephesindeki çatışmalar kesin olarak sona erdi. Gümrü Antlaşması maddelerine göre Kars, Sarıkamış ve Iğdır Türkiye’de kaldı. Aras Nehri Türkiye-Ermenistan sınırı olarak kabul edildi. Ermenistan, Sevr Antlaşması’nın öngördüğü tüm topraklardan vazgeçmeyi kabul etti.

Doğu Anadolu’da Ermenistan tarafından işgal edilen bölgelerin kurtarılması sonrasında TBMM Hükumeti Gürcistan’dan da işgal ettiği bölgelerden çekilmesini istedi. Gürcistan böylece Artvin, Ardahan ve Batum bölgelerinden çekildi. Türk ordusu herhangi bir çatışma olmadan bu bölgelere girdi.

16 Mart 1921’de TBMM Hükumeti ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan Moskova Antlaşması ile Artvin ve Ardahan’ın Türkiye’ye, Batum’un ise Sovyetler Birliği içinde yer alan Gürcistan’a bırakılmasına karar verildi.

13 Ekim 1921’de TBMM Hükumeti ile Sovyetler Birliği içinde yer alan Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan arasında Kars Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Gümrü ve Moskova Antlaşmaları hükümleri teyit edildi. Doğu cephesi tamamen kapandı ve Türkiye’nin Doğu sınırı kesin olarak belirlendi.

https://www.wikitarih.com/dogu-cephesi/

Paylaş:

Yorumlar

Yorum yap