908) Arkeolojinin Merkezi Hakasya Özerk Türk Cumhuriyeti
Yayin Tarihi 30 Aralık, 2015
Kategori TÜRK DÜNYASI
Arkeolojinin Merkezi
Hakasya Özerk Türk Cumhuriyeti
Coğrafi Durum
Hakasya ile ilgili gezi yazımıza başlamadan önce bölge hakkında bazı genel bilgileri okuyucularımla paylaşmak istiyorum.
Güney doğu Sibirya’da olan Hakasya Rusya Federasyonuna bağlı özerk bir Cumhuriyet’tir. Kuzeyden Rusya, güneydoğuda Tuva Özerk Türk Cumhuriyeti, kuzeydoğuda Krasnoyarsk Bölgesi, batıda Dağlık Altay Özerk Türk Cumhuriyeti ve Şor Türklerinin yaşadığı Kemerova Muhtar Bölgesi ile komşuluğu vardır. Hakasya’nın yüzölçümü 61.900 km2 dir. Yenisey Irmağının yukarı kısmında ve geniş Minusinsk Havzasının batı yarısında yer alır. Başkenti Abakan şehridir.
Yenisey Nehri’nin bir kolu olan Abakan Irmağı bölgenin ortasından geçer. Irmak vadisinin etrafı Karagoş dağları, batı Sayan Dağları ile çevrilidir. Ülkede kurak ve sert karasal iklim egemendir. Bu nedenle alçak kesimler, bozkırlar ve ormanlık alanlarla kaplıdır. Ancak 1954’ten sonra özellikle bakir ve boş topraklarının çoğu tarıma açılmıştır. Dağlar çam, köknar ve ladin ağaçları ile kaplıdır.
Tarih
Hakaslar bir Türk boyu olup Güney Doğu Sibirya da yaşamaktadırlar. 1900’lü yılların başında Sovyetler Birliğine katılmış, 1930 da Özerk bölge statüsüne kavuşmuşlardır. Şamanizm inancına sahiptirler. Hakasların bilinen iki bin yılı aşan tarihleri onların bir Kırgız boyu olduğunu göstermektedir.
Tanrı Dağı Kırgızlarının dünyaca ünlü büyük destanları Manas’ta da bu tarihi olaydan bahsedilmektedir.
Manas Destanı’nın anlattığına göre Tanrı Dağı Kırgızları Yenisey bölgesinden bugünkü vatanları Kırgızistan’a Manas Han önderliğinde göç etmişlerdir. Sonraki yıllarda Tanrı Dağı Kırgız boylarının Müslümanlaşma ve yaşanılan bölgeler arasındaki mesafenin uzak olması nedeniyle Yenisey Kırgızlarının ayrı bir kimlik benimsemesini ve Hakas adını kabullenmeleri sonucunu doğurmuştur.
Nüfus Yapısı
Hakasya’da nüfus yoğunluğu önceden Türklerden yana olmasına rağmen bugün maalesef uygulanan politikalar sonucu bölge nüfusunun yaklaşık % 80’ini Ruslar oluşturmaktadır. Toplam nüfusu 500 000 civarında olan Hakas Muhtar Bölgesinin ancak % 15-20’ si Türk’tür.
1989 nüfus sayımına göre nüfusları 110.000 olan Hakaslar başlıca Krasnoyarsk Bölgesel yönetimine bağlı olan Hakas Muhtar Bölgesinde yaşamaktadırlar. Hakasların Kırgız ve Sagay diye iki kolu bulunur. Bunlar dışında bu bölgede diğer Türk boylarından da yaşayanlar vardır.
Hakas Muhtar Bölgesinin idari merkezi ya da Başkenti Abakan’ın dışında, bir de Minusinsk kenti bulunmaktadır. Genel nüfusun yaklaşık 1/3’ü Abakan’da yaşamaktadır. Minusinsk şehri Abakan’a yarım saat uzaklıktadır.
Minusinsk Müzesi 1877 de kurulmuş ve daha sonra geliştirilmiş olup Güney Sibirya’nın en büyük müzelerinden birisidir. Bu müzede pek çok Yenisey Taş Yazıtları bulunmaktadır. İlk taş yazıt 1722 de bulunmuş ve buraya konulmuştur. Bundan sonra bu bölge kurganlarında (mezar) bulunan taş yazıtlar bu müzede toplanmıştır.
Ekonomik Yapı
Ekonomi temel olarak tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Bunun yanında kömür, demir, altın ve mermer madenciliğine ve kereste sanayine dayalı ekonomi dalları da gelişmiştir. Tarım ürünlerinde buğday üretimi başı çekmektedir. Bunun yanında diğer tarım ürünleri ve Patates üretimi de iyi düzeydedir. Ayrıca bölgede Yenisey Irmağı üzerinde baraj ve hidroelektrik santralleri de bulunmaktadır. Bu bölgedeki hidroelektrik santrali Rusya’nın en büyük santralidir. Yani bölge kendine yetebilecek özelliklere sahiptir.
Dil ve Eğitim Durumu
Bugün Hakasya’da dil olarak Hakasça (Hakas Türkçesi) ve Rusça kullanılmaktadır. Hakaslar Çarlık döneminde zorla Kiril alfabesini kabul etmişlerdir. Sovyet Devriminden sonra Kiril alfabesini bırakıp Latin alfabesine geçmişler, ancak 1939’dan sonra yeniden Rus alfabesini kullanmak zorunda kalmışlardır. Hakasça Uygurca’ya benzerdir.
Bugün bir yazı diline sahip olan Hakasların dil ve edebiyat enstitüleri mevcuttur. Moğolca ve Çince öğelerin de rastlandığı Hakasça’nın sözcük dağarcığı daha çok Türkçenin ortak sözcüklerinden oluşur.
Hakas Alfabesinde Türkiye Alfabesine tamamen uyan pekçok harf de vardır. Hakaslar zengin bir halk edebiyatı geleneğine sahiptirler. Türkolog W. Radloff’un Hakas lehçesi edebiyatı ve etnografyasıyla ilgili geniş çalışmaları vardır. Hakasya’da anaokulundan tutunda ilk, orta ve yükseköğretim olarak da bir üniversite bulunmaktadır.
Bu genel bilgilerden sonra gezimizle ilgili yazımıza başlayabiliriz:
Prof. Dr. Orhan Gedikli
Gezi Araştırma Yazısı dosya(pdf) halinde sunulmuştur: hakasyaozerk
Abakan Müzesi’nde 5,5 metre uzunluğundaki dünyadaki en büyük Bengü Taşı
Fotoğraf: İsmail Kahraman
Yorumlar
Yorum yap