Hz. Peygamber’in Filistin’de Bir Vakfı
Yayin Tarihi 10 Şubat, 2014
Kategori İSLAMİYET
Hz. Peygamber’in Filistinde Bir Vakfı
Hz. Peygamber’in Filistinde Bir Vakfı Ve Osmanlı Devleti’nin Vakıf Ve Tapu-Kadastro Anlayışını Gösteren Bir Belge
Osmanlı devletinin vakıf müessesesine olan yaklaşımı ve elde ettikleri toprakların maddî ve manevî tapusunu çıkarmaktaki maharetleri inkâr edilemez bir gerçektir. Yavuz Sultan Selim ve Kânunî zamanlarında yapılan tapu tahrir işlemleri, günümüzdeki modern tapu-kadostro işlemlerine göre daha ileri ve ayrıntılı bir teknikle yapılmıştır. Bugün üzerinde 30 küsur devletin bulunduğu Osmanlı hakimiyetindeki bütün toprakların ayrıntılı tapuları, asırlarca Kuyûd-ı Hâkâniye adı altında muhafaza edilen Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki bin küsur Tapu Tahrir Defterlerinde mevcuttur. Biz bunların nasıl bir incelik ve itina ile tutulduğunu ve Osmanlı Devleti’nin vakıf müessesesine nasıl hürmet gösterdiklerini gösteren bir önemli vesikadan burada bahsedeceğiz.
Hicretin IV yahut X. yılında Temim Dari isimli bir sahabe Hz. Peygamber’e gelir ve henüz fethedilmediği halde Filistin arazisinden muayyen bir kısım arazinin kendisine tahsis edilmesini arzu eder. Gelecekte bu toprakların müslümanların eline geçeceğini gözle görmüş gibi bilen Hz. Peygamber, Temim Dari’nin bu arzusuna müsbet cevap verir ve bu tahsisin yazılı bir senet şeklinde Temim Dari’ye verilmesi için şöyle bir emirnâmede yazdırır.
“Bu yazılı belgede Allahın Peygamberi Muhammed’in Temim Dari ailesine, Allah fethini nasib ettiği zaman bağışladığı ve tahsis ettiği arazi yazılıdır. Bunlar Beyt-i Aynun, Habrûn ve Beyt-i İbrahim’dir. Ebediyyen kendilerine verilmiştir.”
Şahitler
“Abbas, Ebubekir, Omer, Osman ve Ali” [1]
Yavuz Dönemine Ait Tapu-Tahrir Defterindeki Vakıf Kaydı
Bu senedin muhtevasındaki emir, Hz. Ömer devrinde Filistin Arazisi müslümanlar tarafından fethedildiği zaman yerine getirilmiştir. Hz. Peygamber’in yazdırdığı deri parçası (intaâi şerif), Temim Dari ailesinin elinde mevcut olduğu ve bunu bizzat gördüklerini tarihçiler zikr etmektedirler.[2] Aslında bir temlikî ikta tasarrufu olan bu tasarruf ebediyyen kaydıyla yapıldığı için vakıf haline gelmiştir.
Filistin toprakları, 922/1517 yılında Osmanlı Devletinin eline geçmiş ve Filistin’deki şehirler birer Liva olarak Şam vilayetine bağlanmıştır. 1527 yılından itibaren bu çevrede fethedilen arazinin tapu-tahrirleri yani tapu kadastrosu, bugün bile hayal edemeyeceğimiz modern bir tarzda yapılmaya başlanmıştır. Bu defterlere, her mahaldeki vergi mükellefleri, vergiden muaf olanların adları, arazinin kimin dirliği, mülkü yahut vakfı olduğu yazılmıştır: Şahıs veya arazilerden vergiden muaf olanların muafiyet sebebi ve ilgili fermanın kaydı düşülerek işlenmiştir. Her tapu-tahrir defterinin başına ait olduğu sancak veya eyalete ait hususî bir Kanunnâme varsa o kanunun metni yazılmıştır.[3]
İşte Filistin arazisinin tapu-tahriri yapılırken Hz. Peygamber’in Temim Dâri ailesine yaptığı vakıf araziye sıra gelmiştir. Osmanlı padişahlarının fermanıyla bütün vakıflara gösterilen hürmet, buna da fazlasıyla gösterilmiştir. Hz. Peygamberin deri üzerine yazdırdığı senet ve ilgili kayıtlar esas alınarak Osmanlı Tapu Tahrir defterlerine bu arazi Hz. Peygamber’in vakfı olarak kayda geçmiştir. Kanunî zamanında yazılan bir 980/1572 tarihli ve 522 no.lu Tapu Tahrir Defterinde mevcut olan ve bugün Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan bu kayıt aynen şöyledir:
“Bütün Peygamberlerin seyyidi; Âlemlerin Rabbi olan Allah (C.C.)’ın habibi; Arap ve Acemin efendisi; Mekke ve Harem’in imamı olan Hâşim oğlu Abd-i Menaf oğlu Abdülmuttalip oğlu Abdullah oğlu Muhammed’in (üzerine salât ü selâm olsun) Ensâr’dan Temim Dari, evladı, evladının evladı, zürriyetleri ve bütün nesil ve neseplerine yapılan vakfın, Hz. Peygamberin yazılı emri ve Ali Beg Evkâfı kayıtları gereğince kaydedilen suretidir.
Halilü-Rahman’a Tâbi Beyt-i Aynun Köyü Tamamen
Habrun ve Sarra Diye Bilinen Halilür-Rahman Şehrine ait Arazi Tamamen
Halilür-Rahman’a Tâbi Mertun Mezreası Tamamen
Halilür-Rahman Şehrinde 65 adet Temim Vakfı Diye Bilinen Dükkânlar.”[4]
Osmanlı tapu-kadastro sisteminin bir nümunesi olarak takdim ettiğimiz bu belge, Osmanlı Devleti’nin vakıf müessesesine verdiği ehemmiyeti ve fethettikleri topraklar üzerinde icra ettikleri tapu-kadastro işlemlerinin mükemmelliğini açıkça göstermektedir. Osmanlı Devletinin büyük bir itina ile muhafaza ettiği Vakıflar, müslim-gayri müslim, yerli ve yabancı herkese karşı dermeyan edilebilen müslüman toprakların tapusu haline gelmiştir.
Vakıf, Allah (C.C.) ve insan sevgisinden doğan mukaddes bir müessesedir. Osmanlı Devletinin bu tutumu kendileri hakkında diğer müslümanların da takdirlerini celb etmiştir. Bir Hanefî hukukçusu olan Hamevi’nin şu sözleri enteresan olduğu kadar çok da manidardır: “Osmanoğulları ehl-i keşif ve irfanın kitaplarında sahabeden sonra en âdil devlet adamlarıdır diye tavsif edilmektedirler”.[5]
Prof. Dr. Ahmed Akgündüz
[1] Kalkaşandi, Ebül-Abbas Ahmed, Subhul-A’şa, Kahire 1915, C.13, sh. 118-122.
[2] Kalkaşandi, 13/122.
[3] Lütfü Paşa; Asafnâme, İstanbuI 1326, sh. 24-25.
[4] Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Tapu Tahrir Defteri, No. 522, sh. 166.
[5] El-Hamevi, Ahmed, EI Ecvibe, Sül. Kütb., Esat Ef., No. 1152 Vrk, 129.
Yorumlar
“Hz. Peygamber’in Filistin’de Bir Vakfı” yazisina 1 Yorum yapilmis
Yorum yap
ŞANLY TARYH
▶ TÜRKMENLERIÑ YSLAM DININE EDEN HYZMATLARY
Yslam dinine Sahabalar döwründen soñra iñ uly hyzmaty türk(men)leriñ edendigini köp taryhçylar belläp geçýär. Yslamyýetiñ nijeme çarkandakly ýollardan aşyp häzirki döwürde dünýä boýunça ýaýran ýerlerine göz aýlanyñda-da munuñ dogrudygyny görmek bolýar.
Türk(men)ler turuwbaşdan söweşlere, ýörişlere, tebigy şertlere uýgunlaşyp giden söweşjeñ milletdi. Olar musulmanlygy kabul edenden soñ, täze dinlerine çalt öwrenişdiler. Köne adatlaryñ yslama gabat gelmeýänleriniñ hemmesi unduldy. Geçmişlerini-de küýsemediler. Bu aýratynlyklar olary yslamyñ baýdak göterijileri edip ýetişdirdi. Yslamyýet türk(men)leriñ elinde ümmülmez topraklara ýaýrady. Ýewropanyñ jümmüşine, Hytaýa, Sibire çenli uzady. Muña “Türk(men)leriñ Bütindünýä häkimiýeti” diýip at berildi. Türk(men)ler hristianlygyñ merkezi Rime “Gyzyl Alma” diýip at berdiler. Türk(men)ler (oguzlar) gelejekde eýelemeli edilen ýerleriniñ başynda gelýän ýurda “Gyzyl Alma” diýip at berýärdiler…
♣ Ajaýyp ahlagyñ miwesi
Türk(men)lerden yslamyýeti ýaýratmak üçin ýeñini çyzgap ilkinji bilen Garahanlylar orta çykdy. Garahanlylaryñ yslama arka çykmagy uýgur kowumdaşlarymyzyñam musulmanlyga geçmegine sebäp boldy. Gaznawylar bolsa owganlary we hindileri yslam bilen tanyşdyrdy. Anadolynyñ eýelenmegi bilen yslamyýet türk(men)ler arkaly Rime garaşly ýurtlara ýaýrady. Ýerli halkyñ yzysüre Balkan ýurtlarynda pomaklar, albanlar, bosniýalylar, makedonlar (torbeşler), patriotiler, Kawkaz ýurtlarynda mongollar, gruzinler, lazlar, abhazlar, çerkesler, şol bir wagtyñ özünde rum, ermeni, ýezidi ýaly Anadolynyñ ýerli halklaryndan bolan käbir gatlaklar türk(men)leriñ saýasynda meýletinlik bilen musulmanlygy kabul etdiler. Türkmen hökümdarlary basyp alan ýurtlarynda jemagatlaryñ arasyndaky sosial, medeni we dini aýratynlyklaryñ arasyna çäklendirme goýmandyrlar, hemmelere deñhukuklylyk beripdirler we adalatly çemeleşipdirler. Türk(men)leriñ özlerine bolan mylakatly çemeleşmelerini we ajaýyp ahlaklaryny görüp musulman bolanlaryñ sany hasap ederden köp bolupdyr.
Haçly ýörişleri ençeme gezek togtatmak Seljukly we Osmanly (türkmenlerine) nesip etdi. Bu bolsa yslam dünýäsini soñy gelmejek bela-beterlerden halas etdi. 100 müñlerçe musulmanlaryñ ganyna galan we hiç kimiñ saklap bilmedik mongol ordalaryny ýene-de Müsürdäki mamlýuk türkmen soltany Beýbars saklap başarypdy.
“Ilaýy Kelimetullah” diýilýän, Allanyñ adyny (dinini) çar tarapa ýaýmak we eşitdirmek prinsipi hristian älemi bilen iç-içe ýaşan Osmanly döwletinde iñ kämil derejelere çykdy.
XVI asyrda dünýä boýunça dört beýik yslam döwletiniñ üçüsi türkmenleriñ guran türki döwletidi. Ol üç döwlet Osmanly, Eýrandaky Sefewi (soñra Gajar) we Hindistandaky Gürkany döwletidir. Olaryñ dördünjisi bolsa bir salym Osmanlylara garaşly ýaşan Marokko soltanlygydyr. Türk(men)leriñ eden hyzmatlary netijesinde musulmanlar ençeme asyrlap agzybirlikde we jebislikde ýaşadylar. Türki häkimiýet Hindistanda 1858-nji ýyla çenli, Eýranda 1925-nji ýyla çenli dowam etdi.
Türk(men)ler ençeme asyrlap eýran milletçiligine öwrülen we yslam agzybirligine howp salan şaýy ynanjyna garşy ýadawsyz göreş alyp bardylar. Seljukly soltany Togrul beg Türkmen Bagdada girende arap halyfyny şaýy ynançly Büweýhi ogullarynyñ elinden halas etdi. Seljuklylaryñ elinde ýetişen serkerde Selaheddin Eýýuby bolsa yslam ýurtlarynyñ agzyny alartmak üçin propoganda alyp barýan Müsürdäki şaýy ynançly Fatimileri ýok edip, hurufylaryñ täsirini iñ pes derejä düşürdi. Osmanlylar hususanam XVIII asyryñ ahyrlarynda orta çykan wahhabylaryñam esli wagtlap öñüni alyp saklamagy başarypdylar. Belki-de, türk(men)ler bolmasa, yslamyñ ilkibaşdaky arassalygy bilen häzirki döwürlere çenli gelip ýetjegi-de belli däldi. Özüñiz syn edip görüñ: dünýäde türkmenleriñ guran türki döwletleriñ doly ýykylyp gutarylan XX asyryndan soñ yslam ýurtlary ýa-ha imperialistik döwletler tarapyndan okkupasiýa sezewar boldy, ýa-da ol ýurtlaryñ köpüsi anarhist toparlaryñ, radikal bandalaryñ, sosialist pitneçileriñ golastyna geçdi.
♣ Türk(men)lerde alym ýokmy?
Türk(men)ler yslam äleminde ençeme asyrlap häkimiýeti öz ellerinde sakladylar. Yslam dini türkmenleriñ saýasynda dünýewileşdi we barlygyny dowam etdirdi. Türki döwletlerde dini we gumanitar ylymlar hiç haçanam ünsden düşürilmedi. Baryp Garahanlylar döwründen bäri beýik-beýik türkmen alymlary ýetişdi. “Usuly-fykh” ylmynyñ kerpijini-de türkmenler goýdy. Häkim Şehid, Kerhi, Ebul-leýs Samarkandy, Ebu Bekir Horezmi, Debbusi, Hulwany, Pezdewi, Haherzada, Sadrüş Şehid, Nesewi, Buhary, Sarahsy, Kasany, Kadyhan, Merginany, Üsrüşeni ýaly adyny sanap gutaryp bolmajak hukukçy alymlarymyz türkmenleriñ arasyndan çykdy. Ebu Mansur Maturidiniñ asly hem samarkantly türkmendir.
Gazna, Samarkant, Buhara, Deli, Kazan, Hyrat, Stambul ýaly medeniýet merkezlerinde asly türkmen bolan ençeme alymlar ýetişipdir. Ibni Melek, Molla Fenary, Ibnul Hümam, Hyzyr beg, Haýaly, Molla Hysrow, Sagdy Çelebi, Şeýhzada, Halaby, Taşköprizada, Birgiwi, Ebu Suud, Ibni Kemal, Hadymy, Osmanly ýurdunda ýetişen asly türk(men) alymlardyr. Hoja Ahmet Ýasawy, Bahaweddin Nagyşbendi, Ubeýdulla Ahrar, Möwlana Jelaleddin Rumy, Hajy Baýram Weli ýaly sufizmiñ görnükli wekilleri hem türk(men) agalygynyñ höküm süren topraklarynda döredi. Bu ady tutulan sufiler Anadolynyñ we Rumeliniñ yslamlaşmagynda, agzybirligiñ we jebisligiñ, aýratynam jemgyýet tertip-düzgüniniñ berkarar edilmeginde aýgytlaýjy rol oýnadylar.
Osmanlylarda halk we döwlet işgärleri türki dilde gürlemek bilen birlikde, şol bir wagtyñ özünde arap dilini ylym dili hökmünde gorap, şu günlere çenli arassa görnüşde gelip ýetmegine-de inkär edip bolmajak hyzmatlarda boldular.
♣ Ylymda we sungatda birinji derejeli eserler
Musulman türk(men) döwletlerinde diñe dini ylymlarda däl, dünýewi ylymlarda-da uly-uly öñe gidişlikler gazanyldy. Trigonometriýanyñ düýbüni tutujylardan Biruny bilen Ibni Türk matematika ylmynyñ gündogardaky kerwenbaşylary boldular. Algebranyñ atasy Horezmi, astoronom Ulugbek (Teýmirleñiñ agtygy) hem gelip çykyşy boýunça türki asyllydyr. Kagyz, çaphanaçylyk, kükürt, kompas Hytaýda döränem bolsa, olary uýgurlar kämilleşdirip, bütin dünýä ýaýratdylar. Samarkant birwagtlar kagyz önümçiliginiñ merkezidi. Medisina ylmy boýunça Seljuklylar döwründe has uly ösüşler, öñe gidişlikler gazanyldy. Anadolyda medisinadan sapak berýän ençeme fakultetler we hassahanalar guruldy. Ruhy taýdan näsaglara ilkinji gezek “näsag” kesgitlemesini goýup, olary bejergi etmäge başlan türk(men)lerdir. Piri Reýis, Seýdi Aly Reýis, Kätip Çelebi bütin dünýäde ykrar edilen geografiýaçy alymlardy. Täze yklymlar açylmazdan öñ bu geografiýaçylaryñ çyzan we häzirki dünýä kartasyna juda meñzeş kartalary görenleri haýrana goýýar.
Türk(men)leriñ ýaşan şäherleri dünýäniñ iñ mähelleli we owadan şäherleridi. Aziýanyñ jümmüşinden Orta Ýer deñzine, Oguz sähralaryndan Hindistanyñ ortalaryna we Müsüre çenli uzalan ümmülmez geografiki giñişlikde şol döwrüñ türk(men) döwletlerinden galan birinji derejeli sungat eserleri görenleriñ gözüni gamaşdyrýar. Türk(menler) sungat älemine birgiden täzelikleri girizdiler. Özlerine mahsus özboluşlylygy ulanyp yslam medeniýetini has-da baýlaşdyrdylar.
Ekrem Bugra EKINÇI,
05.08.2009 ý.
Terjime eden: © Has TÜRKMEN.
line.me/R/ti/p/@kpm7016r