658) HAKASLARIN HALK TAKVİMİ
Yayin Tarihi 31 Ocak, 2013
Kategori TÜRK DÜNYASI
Hakasların halk takvimi
Hakaslar Sibirya’nın diğer birçok halkı gibi eski zamanlarda kendi takvimlerini kullanmaktaydılar. Daha 11. yy’da yazılı kaynaklarda Hakasların 12 hayvan yardımı ile yılların hesabını tuttukları yazılmıştır. 12 hayvandan oluşan zaman çevrimi bugün de Asya halklarının çoğu arasında yaygındır.12 yıllık eski takvim Hakas dilindeki adı ‘Muçe’dir. Her yıl belli bir hayvanın adını taşırdı:
kuske yani fare, nek yani inek, tulgu yani tilki, hozan yani tavşan, kilesk yani kertenkele, çılan yani yılan, çılrı yani atlar, kizi yani insan, tatah yani tavuk, aday yani köpek, turna, sosha yani domuz, oski yani keçi gibi. Hakasların kullandığı yıl 12 Aydan oluşurdu. Yıl bahar gün-gece eşitliğinde başlar ve ‘Çıl sırtı’ yani yıl sırtı, ya da ‘Çıl kilgey’ yani yıl geldi şeklinde adlandırılırdı.
Hakaslar bir ay içinde 29 ya da 30 gün sayarlardı. Bu ‘ay naazı’ yani yeni Ay ve ‘Ay irgizi’ yani eski Ay olmak üzere iki bölüme ayrılırdı. Yeni ayın doğacağı arafe günü ‘Ay arazı’ yani Ay arası olarak adlandırılırdı.
Mart ayına ‘Haan’ denirdi, yani göçmen kuşların geri döndüğü ay anlamındadır. Nisan ayına ‘Hoshar’ denirdi. Bu isim genel Türkçe ismi ‘Hoçkar’ yani koç adından gelir. Nisan ayı kuzulama ve yün kırpma zamanı idi. Mayıs ‘Silke’ adını taşırdı ve az sıcak anlamına gelir.
Tos ayı yani haziran ağaç kabuğu işleme zamanı idi. Bu isim Hakasların ağaç kabuğu örtülü yurtlarda yaşadıkları zamanlardan beri muhafaza edilmiştir. Bu yurtların inşası için çok miktarda ağaç kabuğu hazırlamak gerekirdi. Temmuz ayı Hakaslarda ‘Ot ayı’ yani ot biçme ayı idi. Orgah yani ağustos ise hasat toplama ayı idi.
Eylül ayına ‘Sarı pur’ yani sarı yaprak ya da ‘Urtun ayı’ yani buğday öğütme ayı derlerdi. Kiçker kasım ayı için kullanılan isimdi. Bu isim ‘Kisker’ adlı sonbahar takım yıldızının Hakas dilindeki adından gelir. Kasım ‘Hırlas’ olarak kullanılır ve büyük soğuklar ayı anlamına gelir.
Aralık ayına ‘Kiçig ay’ yani kısa günler ayı denirdi. ‘Çil ayı’ yani ocak ise rüzgarlar ayı anlamına gelirdi. Pozig denilen şubat ayı Güneş’in yüksek erişim ayı idi.
Ayın dört evresine göre ay dört haftaya bölünürdü. Günü Güneş’e göre tespit ederlerdi ve tam anlamı ile Güneş’in karşılığı olan ‘Kun’ kelimesi ile adlandırırlardı. Saat olarak Hakas yurtu kullanılırdı. Yurtun kapısı hep doğuya dönük olurdu.
Hakasların kullandığı eski takvimdeki bazı adlar bugün çevrilememektedir ve diğer Türkçe konuşan halklar da paralellerine rastlanmamaktadır. Diğer bazı isimlerde ise komşu halkların dilleri ile benzerlikler görülür ki bu Hakaslarla olan etno-kültürel ilişkilerinin bir göstergesidir.
http://turkkazak.com/site/?p=29184
Yorumlar
Yorum yap