85) TUĞRUL BEY
Yayin Tarihi 21 Haziran, 2014
Kategori KAHRAMANLAR VE BİLGİNLER
Tuğrul Bey
Tuğrul Bey, Büyük Selçuklu Devleti’nin kurucusu ve devlete adını veren Selçuk Bey’in dört oğlundan (Arslan, Mikail, Musa İnanç, Yusuf Yınal) Mikail’in, iki oğlundan ikincisidir. Ağabeyi Çağrı Bey’dir.
24 Oğuz Boyu’dan biri olan Kınık boyu içinden çıkan Selçuklu ailesi ve Selçuk Bey X.Yüzyılın başlarında tarih sahnesinde görünmeye başlamışlardı. Selçuk Bey’in liderliğinde, Aral Gölü’nün kuzey düzlüklerinde gevşek bir boy federasyonu halinde hüküm süren Oğuz Yabgu Devleti’nin içinden çıkarak, Maveraünnehir’in en kuzeydoğu ucuna Seyhun ırmağı havzasına geldiler. Seyhun Nehri gayr-i Müslim Oğuzlar ile İslam Dünyası arasında tabii sınırı teşkil ediyordu. Selçuklular Cend’e göçüp askeri başarılarından söz ettirmeye başladıklarında bölgede Oğuz Yabgu Devleti’nden başka Samaniler, Gazneliler ve Karahanlılar bulunuyordu. Bu devletlerden birincisi olan Oğuz Yabguluğu, Kıpçakların baskısı, bağlı boyların yavaş yavaş Müslüman olması ve göçetmesi ile XI. Yüzyılın başlarında tarih sahnesinden çekildi. X.Yüzyılın başlarında bölgenin en önemli siyasi gücü olan Samaniler aynı yüzyılın sonlarında güçlerini kaybederek yardıma muhtaç hale geldiler. Samaniler Devleti’nin içinden çıkan Gazneliler, özellikle içinden çıktıkları Samaniler aleyhine büyüme gayreti içindeydiler. Karahanlılar ise batı yönünde hızlı bir ilerleyiş başlatmış, Seyhun boylarında Oğuzların yaşadığı şehirleri ele geçirmiş, X. Yüzyılın son çeyreğine girilirken Samanilerin yönetimindeki Maveraünnehir bölgesinin önemli bir bölümünü kontrol altına almışlardı. Öte yandan Bağdat’da Abbasi Halifeliği, Şii Büveyhilerin güdümüne girmiş durumdaydı ve Mısır merkezli Fatimilerin Ortadoğu bölgesindeki etkinliği de gün geçtikçe artmaktaydı.
Tuğrul Bey’in babası Mikail Bey, Cend bölgesindeki cihad eylemleri sırasında şehit düşmüştür. Dedeleri Selçuk Bey’in vefatından sonra ağabeyi Çağrı Bey ile birlikte Selçukluların ana gövdesinin idaresini üstlenmiştir. İki kardeş Maveraünnehir bölgesinde amcaları Arslan Yabgu’dan bağımsız olarak siyasal faaliyetlerde bulunmuşlar, yanlarındaki Oğuzlar ile birlikte 1040 yılına kadar zorlu bir varolma mücadesi içinde olmuşlardır. Selçuklu Devleti’nin kuruluşuna kadar geçen bu süre içerisinde iki kardeş birlikte hareket etmiş; Çağrı Bey yaşça kendisinden küçük olmasına rağmen liderlik noktasında Tuğrul Bey’in öne çıkmasına muhalif olmak bir tarafa, bu konuda kendisine destek olmuştur. Tuğrul Bey her zaman ağabeyinin hürmet ve sadakatine mazhar olmuştur. Karahanlılar tarafından esir alındığında, Çağrı Bey tarafından kurtarılmış, Dandanakan savaşından sonra da denilebilir ki O’nun desteği ile Sultan ilan edilmiştir.
Sultan olduktan sonra Tuğrul Bey’in ilk uzun soluklu seferi 1054 yılında Anadolu’ya ve Kafkaslara kadar uzanan seferidir. Sonra 1055 yılında meşhur Bağdat seferi vardır. Zira Şii Büveyhiler Bağdat’taki Sünni İslam’ın manevi otoritesi Abbasi Halifesi’ni rehin almış gözükmektedirler. Halife’nin daveti üzerine Bağdat’a giren Tuğrul Bey, Büveyhiler’i mağlup etmiş ve Halifeyi kurtarmıştır. Hatta Halife’nin kızı Seyyide Hatun ile evlenerek, Halifelik ile akrabalık bağı oluşturmuştur. Daha sonra ise Halife’nin bir tören düzenleyerek, teşekkür mahiyetinde, Sultan Tuğrul Bey’e “doğunun ve batının sultanı” manasında, iki kılıç kuşattığı kaynaklarda zikredilmektedir. Sultan Tuğrul Bey’in siyasi otoriteyi üstüne alması ve Halife’nin bundan sonra sadece dini hüviyetiyle yetinmesi hususu, tarihimizde ilk defa olarak din ve devlet işlerinin ayrıldığını, ayrı ellerden idare edildiğini göstermesi bakımından Laiklik anlayışının ilk örneğidir denilebilir. Tuğrul Bey’i Sultanlığı’nın ilk dönemlerinde iki büyük isyan uğraştırmış ve devletin geleceğini tehlikeye sokmuştur. Bunlardan ilki üvey kardeşi İbrahim Yınal’ın isyanıdır. İki kez isyan etmiş ve ikisinde de başarısız olmuştur. İkinci isyan amcası oğlu Kutalmış’ın isyanıdır ki, o da başarısızlıkla sonuçlanmıştır. İbrahim Yınal isyanı daha tehlikeli ve daha büyük bir isyan idi, zira Büveyhiler de kendisini desteklemişlerdi. Tuğrul Bey zamanında Anadolu’ya Selçuklu akınları başlamış ve Alparslan zamanında daha da hız kazanarak devam etmiştir.
Tuğrul Bey’in Rey kentindeki türbesi
(993 ? – 1063)
Tuğrul Bey, 1063 yılında 70 yaşını geçtiği halde, hastalanarak, sekiz ay hasta yatmış ve Eylül 1063 te vefat etmiştir. Naaşı Yeğeni Sultan Alparslan tarafından Rey şehrinde defnedilmiştir. Tuğrul Bey tahta oturduğu zaman ilk iş olarak kurumsallaşmaya dönük faaliyetler içerisinde olmuştur. Örneğin ilk vezirin atanması, başta para basmak olmak üzere, siyasal egemenliğin semboller üzerinden simgeleştirilmesi, bölgede egemenlik süren siyasal yapılanmalarla ilişki kurulması ve fethedilen yerlere merkeze bağlı valilerin tayin edilmesi gibi adımlarla, bürokratik kurumların temelleri atılmıştır.
Öte yandan Dandanakan Savaşı’ndan sonra yapılan iş bölümü doğrultusunda fetih hareketleri hızlanmış, Selçukluların hakimiyet alanları hızla genişlemeye başlamıştır. Doğuda Gazneli ve Karahanlı kalıntılarını silerek Belh ve güneyde de Büveyhi iktidarını parçalayarak Kirman bölgelerine kadar yayılan Selçuklu birlikleri, bir yandan kuzeyde Şahmelik’i saf dışı bırakıp Harezm bölgesini işgal ederken, diğer yandan da Anadolu içlerine doğru sokulmaya başlamıştır. Ayrıca Tuğrul Bey’in erken Sultanlık dönemlerindeki faaliyetlerinden biri de, Selçukluların başarısı ile birlikte yoğun bir biçimde etraflarına toplanan Türkmen kitlelerine yurt bulma ve sevketme, iskan çabasıdır. Tuğrul Bey’in saltanat dönemi, İslam tarihinde yeni ve parlak bir devrin açılmasına ve bu devre Türklerin öncülük etmesine işaret ediyor olması açısından büyük bir öneme sahiptir. Tuğrul Bey’in saltanat döneminde Türkler, yeniden dünya tarihini biçimlendirecek büyük bir güç olmanın eşiğine gelmişlerdir.
Şii Fatımi Halifeliği’nin ve Şia’nın çeşitli dallarına mensup devlet ve emirliklerin, Ortadoğu bölgesini bütünüyle kontrol altına almış olup, Sünni İslam’ın hem siyasal hem de dinsel açıdan yok olma tehlikesi ile karşı karşıya olduğu dönemde ortaya çıkan Tuğrul Bey önderliğindeki Selçuklular, İslam bayrağını Araplardan alarak, az bir zaman önce kabul ettikleri bu dinin bayraktarlığını üstlenmişlerdir.
Bundan dolayı Tuğrul Bey’in saltanat dönemi İslam tarihinde yeni ve enerjik bir çağın, Osmanlılarla birlikte Avrupa içlerine uzanacak olan bir medeni taarruzun başlangıcı olarak görülmelidir.
Tuğrul Bey ile ilgili olarak kaynaklarda verilen bilgilerde, onun son derece adaletli, dindar ve hakperest olduğunu görürüz. Bütün kaynaklar onun Pazartesi ve Perşembe günleri oruç tutacak kadar, Peygamber sünnetine bağlılık düzeyinde bir dindarlığa sahip olduğunu belirtirler. İlim adamlarına değer vermesi ve bunlardan kendine vezir ve devlet adamları tayin etmesi, onun devlet adamlığını göstermesi bakımından dikkate şayandır.
Prof. Dr. Abdulkadir YUVALI
Yorumlar
Yorum yap