797) Emir Timur’un Haber Alma Teşkilatı
Yayin Tarihi 29 Ağustos, 2014
Kategori TÜRK DÜNYASI
Emir Timur’un Fetihlerinde
Haber Alma Teşkilatının Önemi
Arapça ces kökünden “gözetleyen, araştıran” manasında isim olan casus kelimesi, “düşmanın sırlarını araştırıp bilgi sızdıran, düşman içinde çeşitli yıkıcı faaliyetlerde bulunan kişi” anlamına gelmektedir1.Tarih boyunca çok sayıda devlet kuran ve pek çok devletle siyasi münasebetlerde bulunan Türkler istihbarat işine büyük önem vermişlerdir. Orta Asya Türk devletlerinde casuslara çaşut, ihbara ise çaşutlama denirdi. Eski siyaset bilimcileri, ülkenin ve halkın menfaati için casus kullanmanın gereği üzerinde durmuşlardır2. Büyük Selçuklu veziri Nizâmü’l-mülk, eserinde casusluk için bir fasıl tahsis ederek dikkate şayan bilgiler vermiştir. Bu Selçuklu veziri her tarafa tüccar, seyyah, sufi, ,ilâç satıcısı ve fakir kılığında daima câsuslar gönderilmesini tavsiye etmektedir. Bu şekilde hiçbir durum hükümdara gizli kalmayacak, bir olay meydana geldiği zaman ise o tedbir alabilecektir3.
Emir Timur ve Haber Alma Faaliyetleri
1382’den 1405 yılına kadar dünyanın birçok yerini fetheden Emir Timur4, savaştan evvel daima hile ve tedbir yollarına müracaat ederdi. O hâkimiyetini kurmaya başladığı sıralarda kimseyi çekemeyen ve her biri kendisini bir “Emir-i Azimüşşan“ telâkki eden beylerin itaatini temin için tedbirler almağa başladı. Kurnaz bir siyasetle her birinin meyillerini okşayarak, kiminin arzularını yerine getirerek, kimine memuriyetler sağlayarak her birinin yanında gizli casuslar bulundurup hal ve maksatlarını günü gününe haberler alarak bazısı aleyhine fitneler ve isyanlar çıkarttırıp kendi adamları eli ile onları bağlattırarak ve nihayet her birini bir şekilde kendi himayesine sığınmak zorunda bırakarak az zaman içinde bütün gururlu beylerin eğilmek istemeyen başlarını kendi önünde eğdirmiş ve onların itaatlerini büyük bir başarı ile temin eylemiştir5. Bunu başarmak da onun için fazla zor olmadı çünkü o, büyük bir askeri ve siyasi dehaya sahipti ve bu sayede düşmanlarına karşı her zaman başarı sağlamaktaydı. İşte onun dünyanın bir çok yerinde ordularını fetihten fetihe koşturmasını sağlayan en önemli vasıflarından biri de haber alma teşkilatını oluşturarak fethedeceği yer ve hâkimleri hakkında detaylı bilgiler elde etmesiydi. Emir Timur memleket dahilinde, halk arasında haber toplayan görevliler bulundurduğu gibi, diğer memleketlerde de casuslar bulundurmaktaydı6. Esasen bütün işlerinde endişeli ve tedbirli olan Emir Timur hâkim olduğu topraklarda kendisine haberler sağlayan sırdaşları vardı ve dünyanın birçok yerine de casuslar göndermekteydi. Bu casuslar arasında Mısırda bulunan Emir Atlamış7, divanında yer alan Mesud Guhsecani gibi önemli şahsiyetlerin yanında sufiler, tüccarlar, güreşçiler, sanatkarlar, müneccimler, kalenderiler, denizciler, sucular, sihirbazlar ve afsuncular gibi birçok meslekten şahıslar bulunurdu. İbn Arabşah’a göre Emir Timur, kurnazlıkta ateş ve suyu bir araya getirmiş hak ve batılı yan yana koymuş, hilekârlık konusunda ise Sasan ve Ebu Zeyd’i geride bırakmış, hikmet ve tartışmada İbn Sina’yı yenilgiye uğratmış, mantıkta ise Yunanlıları susturmuştu8.
Dünyayı fethetmek için oldukça yeterli özelliklere sahip olan Emir Timur’un casusları, etraflarında ve değişik memleketlerdeki haberleri vakit kaybetmeden ona ulaştırırlardı. Bu casuslar bulundukları yerlerdeki fiyatları, ağırlıkları, konaklama yerleri ve şehirlerin mesafelerini genişliklerini kendisine tasvir ederlerdi. Her şehirde, köyde, kalede ve her yerdeki emirlerin, toplumun ileri gelenlerinin durumlarını kendisine bildirirlerdi.
Emir Timur da kendisine bildirilen bu bilgileri zihninde mutala eder ve bir yeri ele geçirdiği zaman oranın ayanından birine, filanca kişi falan kişi ile olan meselesini ne yaptı, filan olay ne oldu türünden sorular sorarak, sanki bu olaylar meydana geldiği zaman oradaymış gibi konuşarak karşısındakini şaşkına çevirecek kadar mükemmel bir haber alma ağı kurmuştu9.
…
Doç. Dr. Kâzım PAYDAŞ
Harran Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fak., Tarih Bölümü.
Makale (pdf) dosyası halinde sunulmuştur:17058
Yorumlar
“797) Emir Timur’un Haber Alma Teşkilatı” yazisina 1 Yorum yapilmis
Yorum yap
[…] Bingöl’de iki polisin öldürülmesi olayı ardından getirilen yayın yasağının halkın haber alma ve gerçekleri öğrenme hakkına direkt müdahale olduğunu […]