715) “IRK BİTİG” NEDİR?
Yayin Tarihi 14 Aralık, 2013
Kategori TÜRK DÜNYASI
“IRK BİTİG” NEDİR?
Uygur Türkçesinde; ‘ırk’ fal, ‘bitig’ ise kitap demektir. Irk Bitig, “Fal Kitabı’ oluyor…
Ne gariptir ki, Türkçe sözcükleri anlayabilmek için Arapça kökenli fal ve kitap sözcükleri ile açıklayabiliyoruz!
Bu fal kitabının önemi şudur:
Miladi 9. yüzyılda Göktürk harfleriyle kağıda yazılmış olmasıdır. Eski Türkçe yapıtlar arasında kitap şeklinde günümüze kadar ulaşabilmiş olan tek eserdir. Irk Bitig‘in tek nüshası Londra British Museum‘da bulunmaktadır.
Fal kitabının özellikleri:
Yazma, küçük bir kitap hâlindedir. Sarı renkli, kuvvetli, kalın ve iyi bir Çin kâğıdı üzerine yazılmıştır. Sayfalarının uzunluğu 13.1 cm, genişliği 8.1 cm, tabakalarının her biri birbirine dikilmemiş, tutkal ile yapıştırılmıştır. Bu tutkal o kadar sağlamdır ki aradan uzun bir zaman geçmiş olmasına rağmen hâlâ gevşememiştir. Kitap ciltli değildir. Çok fazla okunduğu için sayfa köşeleri ve dış yaprakları oldukça yıpranmış ve kırışmıştır. Kâğıdın çok kaliteli bir cinsten olması, kitabın son zamanlara kadar muhafaza edilebilmesini sağlamıştır. Toplam 104 sayfa ve 65 paragraftan ibarettir. Kitabın adı 101. sayfada açıkça Irk Bitig olarak kaydedilmiştir. Bu fal kitabı Doğu Türkistan’da Uygurların hâkim olduğu ve Uygur edebiyatının parlak devirlerini geçirdiği çağa aittir. Bu bölgede ve Orta Asya’nın diğer bölgelerinde bu şekilde birçok yazma bulunmuştur. Bunların çoğu Budizm’e giren Türklere ait olup çoğunluğu Orhun alfabesi ile yazılmıştır. (Vikisözlük)
Dikdörtgen çubuğun dört yüzünden her birine O, OO, OOO, OOOO işaretlerini çizip, bu çubuklardan üç tanesi yere atıldıktan sonra gelen işaretlerin karşılığındaki 64 metinden birisi okunur.
Örnek açıklamalar:
[1] OO – OO – OO = “Tensi men. Yarın keçe altun örgin üze olurupan mengilüyer men. Ança bilingler. Edgü ol.”
[1] OO – OO – OO = “Tensi ben. Gündüz gece altın taht üzerine oturup mutluyum ben. Böyle biliniz. İyidir o.”
[2] OOOO – OOOO – OOOO = “Ala atlıg yol tengri men. Yarın keçe eşür men. Utru eki yalıg kişi oglın sokuşmiş, kişi korkmiş. ‘Korkma’ timiş. ‘Kut birgey men’ timiş. Ança bilingler. Edgü ol.”
[2] OOOO – OOOO – OOOO = “Alaca atlı yol tanrısı ben. Gündüz gece koştururum (atımla) ben. Güleryüzlü iki insanoğluna denk gelmiş, insanoğulları korkmuş. ‘Korkma’ demiş. ‘Kut vereceğim ben’ demiş. Böyle biliniz. İyidir o.”
[3] OOO – OOO – OOO = “Altun kanatlıg talım kara kuş men. Tanım tüsi takı tükemezken taluyda yatıpan tapladukumin tutar men, sebdükimin yiyür men. Antag küçlüg men. Ança bilingler. Edgü ol.”
[3] OOO – OOO – OOO = “Altın kanatlı yırtıcı kartalım ben. Tenimin tüyleri büyümemişken, denizde yatarak dilediğimi tutarım ben, sevdiğimi yerim ben. Ondan güçlüyüm ben. Böyle biliniz. İyidir o.”
[4] O – O – O = “Ürüng esri togan kuş men. Çıntan ıgaç üze olurupan mengileyür men. Ança bilingler. Edgü ol.”
[4] O – O – O = ” Ak benekli doğan kuşum ben. Sandal ağacı üzerinde oturarak mutluyum ben. Böyle biliniz. İyidir o.”
“Irk Bitig” hakkında geniş bilgi için, sayın Prof. Dr. Talat Tekin’in eserine müracaat edilmelidir.
Yılmaz Karahan
Yorumlar
“715) “IRK BİTİG” NEDİR?” yazisina 1 Yorum yapilmis
Yorum yap
Çok teşekkür ederiz bu değerli bilgileri paylaştığınız için,bu site birçok öğrenciye araştırmalarında çok faydalı oluyordur..