693) ÇİGİLLER VE TOHSILAR KİMDİR?
Yayin Tarihi 28 Eylül, 2013
Kategori TÜRK DÜNYASI
Çigiller kimdir?
“10. ve 11. yüzyıllardaki en tanınmış Türk topluluklarından biri de Çigiller’dir. Bunların aslında Karluklar’ın bir boyunu teşkil ettikleri, Mervezi’ye dayanılarak kaydedilmişti. Çigiller, o kadar büyük bir topluluk idiler ki daha 10. yüzyılda müstakil bir Türk kavmi sayılmışlardır.
Hududu’l-alem’de Çigiller’e dair şu bilgiler veriliyor: Bu Çigiller aslında Karluklar’dandır. Bunların nüfusları çoktur. Çigil ülkesinin doğu ve güneyini Karluk ülkesi, batısını Topsılar’ın yurdu teşkil eder; kuzeyi de Kırgızlar’ın yurdudur.
Karluk ve Kırgız ülkelerinde ne gibi nesneler var ise, Çigil ülkesinde de aynı şeyler bulunur. Onların servetleri çoktur. Çigiller’in ekserisi çadır ve alçıklarda yaşar; şehir ve köyleri azdır; servetlerini sığır, koyun ve at teşkil eder.
Çigiller iyi tabiatlı, cana yakın, şefkatli insanlardır. Hükümdarları kendilerindendir.
Çigiller’in varlıklarını 11. yüzyılda kuvvetle korudukları görülüyor. Kaşgarlı onlardan göçebe bir bölüğün Kuyaş’ta yaşadını söylüyor. Kuyaş’ın, İli ırmağı üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Yine aynı müellifimiz bir bölüğünün de Taraz yakınında bulunduğunu yazıyor ki bu, el-Mukaddesi’nin zikrettiği Çigil kasabasındakiler olacaktır.
Çigiller’den üçüncü bir kol da Kaşgar köylerinde yaşıyordu. Buna göre 11. yüzyılın ortalarında Çigiller arasındaki yerleşik hayata geçme faaliyetleri gelişmiştir. Onlardan göçebe hayat geçirenleri ancak İli havzasındaki Kuyaş’ta yurt tutmuş olanlarıdır.
Bundan başka aynı yüzyılda Maveraün-nehr’de de Çigiller’den kalabalık bir topluluğun yaşadığını biliyoruz. Ancak 12. yüzyıldan itibaren Çigiller’in adlarına rast gelinemiyor. Bu husus şüphesiz onların hemen tamamıyla yerleşik hayata geçmeleriyle ilgilidir.
Anadolu’da beş veya daha ziyade Çigil adının görülmesi Çigiller’den bazı mühim zümrelerin bu ülkeye gelmiş olduklarını gösterir. Bunların Moğol istilasından önce gelmiş olmaları çok daha muhtemeldir. Son olarak Çigil gençlerinin yakışıklılıkları, cana yakın ve sevimli olmaları ile İran edebiyatında akisler yapmış olduklarını da kaydedelim.”
(Faruk Sümer, Eski Türklerde Şehircilik, S.69-70)
Tohsılar kimdir?
“Hududu’l-alem’de Tohsılar’ın yurtlarının doğusunda Çigil, güneyinde Karluk yurdu ve Karluk ülkesinin dağlık bölgeleri, batısında Kırgızlar’dan bir topluluk, kuzeyinde yine Çigiller vardır.
Bu yöre Çigiller’inkinden çok daha zengindir. Oradan misk ve türlü kürkler elde edilir. Tohsılar’ın servetleri at, koyun, kürk, alaçık ve çadırdır. Onlar kış ve yaz otlaklarda ve çayırlarda dolaşırlar.
Lazne ve Ferahiyye: Tohsılar’dan iki oymaktır. Bunlardan her biri küçük bir yörede oturur. İki köy bunların adları ile anılır.
Suyab: Bu, büyük bir köydür. Bu köyden yirmi bin kişi çıkar.
Bigliliğ: Buraya Sogdca S.m.t.na denir. Hakimi Yınal Beg Tigin (?) ünvanını taşır. Yinal Beg Tigin’in üç bin askeri vardır.
Orkes (?): Burası Tohsılar’ın iki köyü arasında bulunur. Orkes’te (?) az insan yaşar. Fakat verimli yerdir ve halkı da zengindir.
Hududu’l-alem’de verilen şu bilgilerden Tohsılar’ın aşağı Çu’nun sol yakasına düşen yörede yaşadıkları anlaşılıyor. Kaşgarlı Mahmud Tohsılar’ın Kuyaş’da oturduklarını ve onlara Tohsı-Çigil dahi denildiğini yazıyor.
Kuyaş’ın yeri henüz kesin olarak tayin edilmemiş olup, İli vadisinde bulunduğu sanılmaktadır. Kaşgarlı Tohsılar’ın aşağı Çu boylarında yaşadıklarından söz etmiyor. Bu husus 11. yüzyılın ortalarında Çu boylarındaki Tohsılar’ın yerleşik hayata geçmiş olmaları ile izah edilebilir.
Esasen 11. yüzyıldan itibaren Kaşgarlı’dan başka hiçbir çağdaş kaynak da (yani müşahadeleri 11. yüzyıl ile ondan sonraki zamanlara ait olan eserlerde) Tohsılar’ın adı geçmez.
(Faruk Sümer, Eski Türklerde Şehircilik, S.71)
İli nehri (Ceyhun-Amuderya)
Yorumlar
Yorum yap