622) İLK TÜRKÇE GAZETE BİR İNGİLİZ TARAFINDAN ÇIKARTILMIŞTIR
Yayin Tarihi 8 Eylül, 2012
Kategori KÜLTÜREL, TÜRK DÜNYASI
İlk Türkçe özel gazete neden bir İngiliz tarafından çıkarıldı?
Türk Basın Tarihinin ilk özel gazetesi olan Ceride-i Havadis, İngiliz vatandaşı olan William Churchill tarafından 31 Temmuz 1840 tarihinde çıkarılmıştı. Peki neden bir İngiliz? İşte bu gazetenin ilginç hikayesi. Her şey bir av macerası ile başlamıştı.
Sultan II.Mahmut ve Abdülmecit zamanlarında ecnebiler özellikle İngiliz aileleri Kadıköy’e yerleşmeye başlamıştı. Neyse ki bölge halkının tepkisi nedeniyle Anadolu yakasında da bir Beyoğlu oluşması engellendi. Fakat Kadıköy’de av maksadıyla kalmak isteyen yabancılara belirli süreler ile izin verilmekteydi.
İngiliz tüccar ve Morning Herald gazetesinin muhabiri William Churchill böyle bir avlanma izni alarak Kadıköy’e gelmişti. Bir gün av esnasında kuzusunu otlatan Defterhane Katibi Necati Efendi’nin oğlunu kuş zannederek vurdu ve yaralanmasına neden oldu. Olayı görenler tarafından yakalanan William Churchill tutuklandı ve hapsedildi. İngiliz büyükelçisi tarafından bu basit olay büyütüldü ve uluslar arası bir sorun haline getirildi. O sırada Osmanlı Devleti en sıkıntılı dönemlerinden birisini yaşıyordu. Mısır valisi Mehmet Ali Paşa isyanı nedeniyle zor günler geçiren Osmanlı Devleti yoğun bir şekilde dış destek arayışı içerisindeydi. Bu yüzden hemen olay İngilizleri memnun edecek şekilde çözümlenmeye çalışıldı.
William Churchill derhal serbest bırakıldı ve hatta zamanın Hariciye Nazırı Akif Paşa bir bahane ile görevden alındı. Kendisinden özür dilenen Churchill’e tazminat olarak pırlantalı bir nişan, zeytinyağı ihraç izni ve gazete yayınlama ruhsatı verildi. Böylece cezalandırılmayı beklerken hiç ummadığı şekilde ödüllendirilen William Churchill yaşadıklarına kendisi de inanamamış olmalı…
Akif Paşa’nın Dahiliye Nazırı yapılması William Churchill’in gazete işini biraz ertelemesine neden oldu. Sonunda Akif Paşa’nın görevden ayrılması üzerine harekete geçti ve iki ayrı gazete çıkarmak için izin istediği dilekçesini yetkililere sundu. Bu gazetelerden birisi İstanbul’da Türkçe olarak yayınlanacak ve iç kamuoyunun gelişmeler hakkında bilgilendirilmesi sağlanacaktı. İkinci gazete ise İzmir’de yurtdışı kamuoyuna yönelik olarak Fransızca yayınlanacaktı. Sultan Abdülmecit tarafından gerekli devlet tarafından denetlenmesi şartıyla bu izin verildiği gibi ayrıca maddi anlamda devlet desteği yapılması da kararlaştırıldı.
Gerekli izinlerin alınmasından sonra Türk Basın Tarihinin ilk özel gazetesi olan Ceride-i Havadis 31 Temmuz 1840 tarihinde Bahçekapı’da yayın hayatına başladı. Osmanlı kamuoyu gazete olayına yabancı olduğu için ya da gazetenin bir İngiliz tarafından çıkarıldığı için midir Ceride-i Havadis kamuoyunda ilk günlerde bedava dağıtılmasına rağmen gereken ilgiyi bir türlü göremedi. Gazete üçüncü yılında 150 tirajı zor bulmuştu. Gazete 27 X 40 ebatlarında iki sütun, dört sayfa ve üç bölümden oluşuyordu.
Sıkı devlet kontrolü altında ki Ceride-i Havadis 1864 yılına kadar zaman zaman devletten aldığı yoğun destekler ile yayın hayatını sürdürmüştür. Bu yıllarda Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarılan Tercüman-ı Ahval ve Tasvir-i Efkar karşısında rekabet gücünü kaybetmiştir. William Churchill’in ölümünden sonra oğlu Alfret Churchill tarafından yayınlanmaya devam etmiştir.
Sonuç olarak başlangıçta ki soruya şöyle cevap verebiliriz. Birincisi beklenmedik bir olay sonunda bu izin William Churchill’e verilmişti. İkincisi ve en önemlisi ise Osmanlı Müslüman halkına gazetecilik yabancıydı ve bu işten anlayan hiç kimse yoktu.
İsmail Çal
Kaynak
1)Ceride-i Havadis’te Ziraat, Ticaret ve Sanayi Tartışmaları, Dr. Tarık Özçelik /www.iudergi.com/tr/index.php/sosyalsiyaset/article/view/95
2)Tanzimat Dönemi Türk Gazeteciliği ve Türk Basınının İlkleri, Yrd.Doç.Dr.Belkıs Ulusoy Nalcıoğlu / http://yordam.manas.kg/ekitap/pdf/Manasdergi/sbd/sbd14/sbd-14-21.pdf
3)Gazetecilik Türk Basınının Doğuşu ve Gelişimi/www.cygm.meb.gov.tr/…/moduller/turk_basininin_dogusuvegelisimi.pdf
Tanzimat Dönemi Türk Gazeteciliği ve Türk Basınının İlkleri, Yrd.Doç.Dr.Belkıs Ulusoy Nalcıoğlu http://journals.manas.edu.kg/mjsr/oldarchives/Vol07_Issue14_2005/453.p df
Yorumlar
Yorum yap