602) BARAK TÜRKMENLERİ
Yayin Tarihi 5 Nisan, 2012
Kategori TÜRK DÜNYASI
BARAK TÜRKMENLERİ
Barak Türkmenleri, tarihi belgelerde ilk olarak M.Ö. 209-174 tarihinde yaşamış olan Oğuz Kağan’ın Destanı’nda rastlıyoruz. Oğuz Kağan Destanı’nda; Barakların, İtil Nehri kuzeyinde, Karanlıklar Ülkesi olarak bilinen bölgede yaşayan bir topluluk olduğu anlatılmakta ve “Kıl-Barak-Kara Barak” olarak isimlendirilmektedir. Destanda, Oğuz Kağan’ın, Karanlıklar Ülkesi sakinler olan,Baraklarla olan mücadelesi ve Barakları kendine bağlaması anlatılmaktadır.
Destanı dikkate aldığımızda, Barakların, Oğuzlarda farklı bir boy olarak yaşadıklarını anlıyoruz. Elbette ki, bu noktaya dair daha detaylı bilgiler edinmek durumundayız. Önümüzdeki süreçte, bu noktaya dair de bazı araştırmaları sizlere sunucağız.
Moğol tarihçi Reşidüddin de, aynı bölgeyi kastederek. Bölgede yaşayan toplumu “Kılbaraklar” olarak adlandırıyor.
18. yüzyılda Cengiz Han’ın memleketine gitmiş olan İtalyan gezgini Garpini, Barakların Moğolistan’ın güney bölgelerinde yaşayan bir topluluk olduğundan bahsederek “Cengiz, Hindistan Seferinden dönüşte, Baraklara rastladığını anlatır. Cengiz Han, ordusu ile Barakların üzerine yürümüş fakat Baraklar, bu güçlü ordu karşısında yenilgiye uğrama noktasında, geliştirdikleri bir savaş taktiği ile, Cengiz Han’ın ordusunu bozguna uğratmışlardır. Tarihçi Garpini bu taktiği şöyle aktarmaktadır;
“Baraklar vücutlarını ıslattıktan sonra, bölgede bulunan ve ıslandığında deri üzerinde sert bir tabaka oluşmasını sağlayan kumu, vücutlarına sürmüş, Kuruyan kum vücutta kurumuş ve bir nevi doğal bir zırh oluşturmuştur. Savaş tekrar başladığında ise, Cengiz Han’ın ordusunun okları Barakları etkilememiş ve ordu bozguna uğramıştır.
Aynı konu Moğol Tarihçisi Reşidüddin tarafından;
“Barakların, her savaşta çamura girerek kumda yuvarlandıktan ve bu işleri üç defa tekrar ettikten sonra, meydana gelen kalın tabakayı kurutmak ve savaşa böyle gitmek gibi bir savaş taktikleri olduğundan bahseder.
Burada görülüyor ki; Baraklar, sadece savaşçı değil aynı zamanda, zekaları ile üstün savaş taktiklerine de sahiptirler.
Ayrıca bazı kaynaklardaki: Barak erkeklerinin çirkin oluşu ifadelerinin altında da, bu çamura belenen ve kurt başlığı takan Barak Savaşçılarının görüntüsü yatmaktadır. Bayanların güzelliği ise, savaşta yer almamalarından kaynaklıdır.
Bu bilgilerden;
Oğuz Kağan Destanı, tarihçi Reşidüddin’in aktarımı ve Garpini’nin verdiği bilgiler ışığında, Barak Toplumu’nun ana vatanın “İtil Nehri” güzergahı olduğunu söylemek mümkün.
Baraklar ile ilgili bir diğer bilgi de, Prof. Dr. Hilmi Ziya Üken’in “Anadolu’nun Dini Sosyal Tarihi” adlı kitabında söz edilmektedir.
“Şamanlar Barkta otururlardı. Odalarında bir ocakla, tahtadan yapılmış birkaç basamaklı merdiven bulunurdu. Bu merdiven göğe çıkmaları için bir vasıta idi. Acemlerin Burak’ı, Şamanların da Barak’ı vardı. Şaman üzerine biner ve Allah’la görüşmeye giderdi” (sayfa 57)
Prof. Dr. Hilmi Ziya Üken, Barak kelimesinin anlamına dair bir tespiti de;
“Orhun kitabelerinde okunacağı üzere hakanın yog merasimine bütün Türk kavimlerinden yogcular gelirdi. Bir adam öldüğü zaman mezarına evvela üzeri yazılı büyük bir taş: Yani Bengütaş = ya da kitabe denilirdi. Sonra bunun etrafına ölenin hayatta öldürdüğü düşmanların adedi kadar taş koyarlardı. Mezarın uzaktan gözükmesi için büyük bir sırık dikilir ve yanı başına ahşap, ya da taştan yapılmış mabet inşa edilirdi. İşte bu mabede “Bark” denirdi. “Bark” sırıklar üzerine kurulur ve içerisine merdivenle inilirdi. Bark içinde ölenin eşyası, silahları dururdu. Duvarlara hayatında yaptığı kahramanlıklar resimlenir, kendisi için yazılan mersiyeler övgüler asılırdı. Bu “Barklar” budunun büyüklerinden biri için yapılırdı. Halkın mezarları daha sade, tek bir kitabe ve taşlardan meydana gelirdi” şeklindedir.
Kitapta, Barakların günlük yaşamına dair bilgiler “Eskiden Barak kadınları baş örtülerine Feriz Bey turnayı çok seviyor diye turna tiyeği takarlarmış. Sonra bu tavuk tiyeğine, tavuk tiyeği de zamanla yerini çiçeğe bırakmış. Halen Adana Tarsus’taki Tahtacı Türkmenleri (Baraklarla aynı topluluktan olan bir grup) de başlarına Baraklar gibi tavuk tiyeği takıyorlar” şeklinde aktarılmıştır.
Barak’ın “Berrak” kelimesinden geldiği, “İskân Bayraktarı” olduklarından, giydikleri çuha ve kebeden, yanlarında bulundurdukları uzun tüylü köpekten, cesaret ve kahramanlık anlamı taşıyan “kurt başından” dolayı, “Barak” denildiği gibi bilgilerde konunun anlam yanına dair belirtmelerdir.
Kaynakçalar:
Prof. Dr. Hilmi Ziya Üken
Oğuz Kağan Destanı
İtalyan gezgini Garpini
Yorumlar
“602) BARAK TÜRKMENLERİ” yazisina 2 Yorum yapilmis
Yorum yap
Yazıyı hazırlayan değerli araştırıcıya teşekkürlerimi sunmak istiyorum.
Ben de Barak boyundanım. Bu konu hakkında daha fazla bilgi ve belgeye ihtiyaç hissediyorum.
Lütfen yardımcı olur musunuz?
TÄZE TARYH
▶ GAZAWAT URŞY – 1.
Mak Gahan – “Nýu Ýork Gerald” atly amerikan gazetiniñ habarçysy. Ol ruslaryñ 1873-nji ýyldaky Orta Aziýa eden ýörişine gatnaşypdyr. Ýörişiñ dowamynda gören zatlaryny ol 1874-nji ýylda iñlis dilinde neşir edilen “Oguzlaryñ üstüne ýöriş we Hywanyñ syndyrylmagy” atly kitabynda beýan edipdir. Sizde uly gyzyklanma döretjekdigini tama edip, şol kitapdan bölekleri dykgatyñyza hödürleýäris.
♣ TÜRKMENLER
Türkmenler Orta Aziýanyñ iñ edermen, urşujy halkydyr. Olar Buhara bilen Kaspiniñ aralygynda mekan tutup, gündogarda Owganystana, günortada bolsa Persiýa çenli ýaýrapdyrlar. Kaspi deñziniñ kenarynda ýaşaýan türkmenler balykçylyk, gündogar-demirgazyk türkmenleri bolsa dowardarçylykdyr iri şahly mallary idetmek bilen meşgul. Ýöne olaryñ eklenjiniñ esasy çeşmesi pürsiýanlary tutup, olary Hywa, Buhara gul edip satmakdan alynýan girdejidir.
Hywa hanlygynda türkmenleriñ alty taýpasy ýaşaýar. Ol ýerde ýemrelileriñ 2.500, çowdurlaryñ 3.500, garadaşlylaryñ 2.000, garajalaryñ 1.500, alilidir gökleñleriñ 1.500, ýomutlaryñ 11.000 öýlüsi – jemi 22.000 öýli türkmen bar. Her öýde bäş jan bar diýip hasap edeniñde-de, olaryñ sany 110.000 adama ýetýär.
Ganygyzmadan boýun egmezek halk bolan türkmenler hiç wagt hem kadaly dolandyrylýan döwletiñ raýaty bolmandyrlar. Olar hanlara, emirlere boýun egenlerinden ölenlerini gowy görýärler. Her taýpa maşgala ýa garyndaşlyk gatnaşyklary esasynda kiçeñräk böleklere bölünýär. Olara ýaşulular we serdarlar ýolbaşçylyk edýär. Olarda halk geñeşinden birugsat halkyñ ykbalyny kesgitleýän ýa-da dawa-jenjelleri çözüp bilýän dolandyryjy toparlardyr syýasatçy ýok. Dogry, serdarlaryñ käbir jedelleri çözmäge hukugy bar. Ýöne olar mejbur ediji kanunlary kabul edip bilmeýär. Türkmenleriñ arasynda erbetlik we oñatlyk barada örän aýdyñ düşünje bar. Halk geñeşi bolsa şol düşünjä hemmeleriñ eýermegini gazanýar. Şol sebäplem olaryñ arasynda dawa-jenjeller örän seýrek ýüze çykýar.
Hywa hany hiç wagt türkmenleri öz erkine tabyn edip bilmändir. Onuñ türkmenleri boýun egdirmäge eden synanyşyklarynyñ bary şowsuz tamamlanypdyr. Hanyñ türkmenleriñ üstüne ýörişi, adatça, aşakdaky ýaly görnüşe eýe bolupdyr. Ol goşun ýygnap, türkmenleriñ üstüne gidipdir. Şol gidişine-de türkmenleriñ ýaşaýan ýerleriniñ golaýragyndaku howpsuzrak ýerde goş ýazdyryp, berk goralýan berkitme gurupdyr. Türkmenler bada-bat onuñ üstüne çozupdyrlar ýa-da berkitmäniñ daşynda at salyp ýörüşlerine gykylyklap, myltyklaryndan ot atyp, oña wehim salypdyrlar, öz berkitmelerinden çykmaga ýürek eden iki-ýeke adamlaryny öldüripdirler. Han jogap edip, olary top okuna tutupdyr. Ýöne türkmenler ol oklardan gaty ujypsyz zyýan çekipdir. Han öz berkitmesinden hiç wagt çykmansoñ, oña edilýän hormatam çäkli bolupdyr. Onuñ türkmenleri boýun egdirmäge bolan synanyşygy, tersine, hanyñ olara boýun egmegine getiripdir. Şeýle wakalar birnäçe hepdäniñ dowamynda gaýtalanypdyr. Türkmenler ol wakalardan lezzet alyp, hanyñ gelmegi olar üçin baýramçylyga öwrülipdir. Hanyñ ok-däri, azyk ätiýaçlygy azalanda ol bar niýetini puja çykarýan ylalaşyk baglaşyp, ulu dabara bilen paýtagtyna dolanypdyr. Türkmenler onuñ goş basan ýerlerini añsatlyk bilen gaýdyp alypdyrlar.
Hanyñ türkmenler bilen ylalaşykda ýaşamagynyñ köp sebäbi bar. Türkmenler hana raýat bolmasalaram, onuñ başga halklary tabynlykda saklamagyna höwes bilen kömek beripdirler. Olar paç tölemekden boýun gaçyrsalaram hany içki wr daşky duşmanlardan goramaga mydama taýyn bolupdyrlar. Ruslar Hywa hanlygyna howp salanlarynda diñe türkmenler olaryñ garşysyna çykyp bildi. Hanyñ özi aljyraññylyga düşüp, gaçan mahaly diñe türkmenler uruşmaklaryny dowam etdirdiler. General Werýowkiniñ toplarynyñ sesinden zähresi ýarylan han şäheri taşlap gaçanda, golasty hyzmatkärleri bolsa oña dönüklik edende, hanyñ tagtyny öz dogany eýelände ol diñe türkmenleriñ arasynda özüne gaçybatalga tapdy. Ýöne kyn ýagdaýa düşen mahaly özüne eden hyzmatlaryny, olaryñ wepalylygyny, mertligini unudyp, han türkmenleri boýun egmeýäb garakçy adamlar hökmünde ruslaryñ öñünde aýyplady. Uruş mahaly ruslara ýetirilen zyýanyñ öwezini dolmak üçin geçirilen gepleşikler mahalynda han türkmenleriñ hiç mahal oña salgyt tölemändigini, indem tölemejekdiklerini, özüniñ höküminiñ olara ýöremeýändigini bahanalap, türkmenleriñ paýyny tölemekden boýun gaçyrdy. Ondan başga-da, öz toplaryny gaýdyp almak üçin han türkmenleri artilleriýasyz tabynlykda saklap bilmejegini, tagtynda rahatlyk tapmajagyny aýtdy. Kaufman şäher boýun egdirilende olja alnan 18 ýa-da 19 topy ulanman hana gaýtaryp berdi. Bu bolsa ruslaryñ özlerine göwünleriniñ ýetýändigini görkezýärdi. Hanyñ gürrüñini diñlän Kaufman türkmenlerden uruş salgydyny özi ýygnamagy ýüregine düwdi.
Ol ýomutlardan iki hepdäniñ içinde 300.000 manat ýada 41.000 funt sterling möçberinde harby töleg talap etdi. Gysga wagtyñ içinde beýle köp mukdardaky salgydy töläp bilmejekdikleri sebäpli özlerine berlen möhletiñ uzaldylmagyny sorap türkmenler Kaufmanyñ üstüne ilçi ýolladylar. Ýöne Kaufman niýetinden dänmedi. Ol türkmenleriñ üstüne ýöriş etmäge taýynlyk görüp başlady.
Onuñ bu gelen karary öz ofiserleriniñ birnäçesi tarapyndan berk tankyt edildi. Olar türkmenleriñ beýle gysga wagtyñ içinde onça salgydy töläp bilmejekdiklerine Kaufmanyñ özüniñem akylynyñ çatýandygyny, ýöne onuñ hanyñ aldawyna düşüp, onuñ türkmenleri boýun egdirmek üçin düzen planyndaky ýönekeýje ýaraga öwrülendigini aýtdylar. Ofiserleriñ pikirine görä, türkmenler öz beren sözlerini hana garanda has gowy ýerine ýetirýärler…
Men bu pikirleriñ käbiri bilen ylalaşmaýaryn. Meniñ pikirimçe, Kaufman hana özüni aldatman, ýagdaýa görä hereket edýär. Hernäme-de bolsa, ol türkmenleriñ salgyt tölejekdiklerine şonuñ ýaly-da geljekde ruslar bilen gowy gatnaşykda boljakdyklaryna ynam etmeýär. Onuñ pikirine görä, türkmenleri mazaly mynjyradýançañ, olaryñ uruşmajakdygyna bil baglap bolmaz. Türkmenlere ýowuz daramak bilen ol özbeklere göz görkezjek bolýar. Kaufmanyñ beýle karara gelmeginiñ başga-da bir sebäbi bar. Türkmenleriñ garaşsyzlygyny janyndanam eý görmegi Russiýa hökümetiniñ ýek ýigrenýän zady. Garaşsyzlyga ymtylýan beýleki halklara-da sapak bolar ýaly türkmenleri bir hökümdara, iñ bolmanda Hywa hanyna boýun egdirmek hökmandy.
Meniñ pikirimçe, Kaufman ýalñyşypdy. Türkmen halkyny özüne ýakynlaşdyrmak Russiýanyñ diñe bähbidine bolardy. Türkmenler başarjañ, gaýduwsyz, şol bir wagtyñ özünde-de ynsanperwer halk. Muhammet hanyń ters düşünjesinden, ýigrenjinden, kemsitmek isleginden eýmenmeýän türkmenler Orta Aziýada eden ähtine ynanyp boljak ýeke-täk halk. Hywa hany bolsa, gorkak, ikiýüzli, hezzet bilmez adam. Onuñ ýüpüne odun çykap bolmaz.
Türkmenler diñe adam söwdasyny edýänleri üçinem jeza mynasyp diýmekleri mümkin. Emma Hywa hanlygyndaky türkmenleriñ gapysyndaky gullar özbekleriñkiden az. Onsoñam olar gul söwdasyny edenoklar. Gul söwdasyny Kaspiniñ kenarynda ýaşaýan teke türkmenleri edýärler. Olaryñ wagşylyklary Wamberi tarapyndan jikme-jik suratlandyrylypdy.
Kaufmanyñ türkmenlere bolan gatnaşygynyñ nähilidigine garamazdan, onuñ bir hereketini aklap bolmaz. Onuñ bilen gepleşik geçirmäge gelen 12 türkmeni ol ýesir aldy. Dogry, olar soñ yzyna-da goýberildi. Ýöne ylalaşygyñ bolmajagyna türkmenleriñ düşünmegi üçin olar birnäçe wagt türmede oturmaga mejbur boldular.
(dowamy bar)…
Iñlis dilinden terjime eden: Ýazgylyç ÇARYÝEW.