436) Türk Kültüründe Renkler ve İfade Ettikleri Anlamlar
Yayin Tarihi 19 Ağustos, 2022
Kategori KÜLTÜREL
TÜRK KÜLTÜRÜNDE RENKLER VE İFADE ETTİKLERİ ANLAMLAR
Renkler konusu Türk kültüründe araştırılması ve aydınlatılması gereken önemli meselelerden birisidir. Türk kültüründe renkler ve ifade ettikleri mânâlara değinen çok fazla çalışmanın bulunmadığını görmemiz ve tarihimizde bu büyük boşluğun doldurulması gerekliliğini düşünmemiz bizi konuyu araştırmaya sevk etti. Bu yüzden hem mûhteva hem de kapsam bakımından tezimiz Türkiye’deki çalışmalar arasında ilk sıralarda gelmektedir.
İslâm öncesi Türk tarihinden başlayarak, İslâmiyet’in kabulü ve sonrasında günümüze kadar getirdiğimiz çalışmamız, coğrafî bakımdan da Asya’dan Avrupa’ya ve Anadolu’ya gelmiş Türk milletinin lehçelerinde, kültürlerinde ve ananalerinde yaşayan renk inanışları ve renk kullanımları ile alâkâlı bir çalışma olmuştur. Zaman ve mekân bakımından oldukça geniş bir coğrafyada yaşamış Türklerin renklerle olan münâsebetlerini araştırırken elbette eksik kalmış taraflarımız olmuştur. Bu yönlerimizin ileride yapılacak çalışmalarla tamamlanacağı ümidini taşımaktayız. Ama yine de çalışmamızın ilkler arasında yer alması ve ilerideki çalışmalara rehberlik etmesi bizi gururlandırmaktadır.
Renklere maddî mânâlarının yanı sıra tarihte belki de sadece Türkler’de manevî anlamlar da atfedilmiştir. Misâl olarak karanın sadece yas rengi olarak giysilerde kullanılması, Türkleri yaptıkları seyahatler aracılığıyla tanımış seyyahlar açısından şaşırtıcı bulunmuştur 1. Matem rengi olarak kara renkli elbiselerin giyilmesi âdeti dünyaya Türkler tarafından yayılmıştır.
İnanışlardaki renk zıtlıklarının kullanılması ise ayrı bir ehemmiyet taşımaktadır. Ak ve kara’nın zıt kullanımının temelleri sanıyoruz ki eski Türk inanışlarına dayanmaktadır. İyilik ve kötülüğün sembolü olarak görülen ak ve kara Türk mitolojisinde yer altı tanrısı Erlik ve hayır ilahı Ülgen olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira ak rengi kuzey Türkleri arasında cennet2 mânâsına gelirken; kara habis duyguların ve fikirlerin rengi olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkler, kendileri için kutsal olan herşeye ak anlamını vermişlerdir 3.
Tezimizin ilk bölümünde renklerin etimolojik olarak köklerine ve diğer lehçelerdeki kullanımlarına değinerek; Türk dilinin mânâ bakımdan zenginliği vurgulanmıştır. Renk ifadelerinin somut olarak tüm Türk lehçelerinde diyalekt bakımından benzer ve aynı mânâda olmasının yanı sıra Türk lehçelerindeki yan anlamları da belirtilmiş ve bu konuda önemli ilim adamlarının çalışmaları aktarılmıştır.
Tezimizin diğer bölümlerinde de adlarda, bayraklarda, destanlarda, atasözü ve deyimlerde, kıyafetlerde ve sanatta kullanılan renklerden bahsedilerek bu renklerin Türklerde ifade ettikleri anlamlar verilmiştir. İnanışlardaki renk motiflerine ve kurban merasimindeki renklere, devlet, ordu idâresinde ve iskânda renklerin ehemmiyetine, sarı-yeşil ve kırmızı renklerin Türk kültüründeki yerine, manevî olarak bizce en geniş kullanılan kara’nın önemine değinilerek bir mozaik oluşturulmaya çalışılmıştır.
Bağımsızlığına düşkün Türk milletinin kurduğu her devleti ve o devletin hükümdarını temsil eden bayraklarının kaynaklarda renkleri konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Bu yüzden kaynaklarda geçen Türk devletlerinin bayraklarını hem renk hem de manevî duyguları ifade ettiklerini düşündüğümüzden bu konuya değinmeye çalıştık. Bizim için Kaşgarlı Mahmud’un verdiği bilgiler önem taşımaktadır. DLT’de al renkli bir bezin açıklaması olarak Kaşgarlı; Oğuzların bu bezi bayrak yaptıklarını ve hakanların atlarının eğer bezi olarak kullandıklarını belirtmektedir 4. Bu bilgiden hareketle günümüzde kullandığımız al renkli bayrağımızın tarih boyunca Türkler tarafından kullanıldığını söyleyebiliriz. Fakat bilindiği kadarı ile Gök-Türkler döneminde devletin simgesi olmuş gök renginin ve gök bayrağının kullanımının bırakıldığıdır. Al renkli bayrağın ne zaman kullanılmaya başlandığı konusunda daha tafsilatlı araştırma yapılması gerektiği kanaatindeyiz
Sarı-kırmızı ve yeşil renklerin üçlü kullanımları yapılan kurgan kazılarında tespit edilmiş olup; Türk kültüründeki yerine ve Türkiye Cumhuriyeti aleyhine yapılan propagandalarda bir malzeme olarak kullanıldığına değinilmiştir.
İncelediğimiz 10 rengin de (ak, al, ala, boz, gök, kara, kır, kızıl, sarı, yeşil) Türk kültüründe ayrı ayrı ehemmiyet taşıdıkları bilinen bir gerçektir. Bu bakımdan maddî ve manevî olarak renkleri ayrı ayrı incelemeye ve kullanım misâlleri ile sunmaya çalıştık. Herhalde hiçbir millet yoktur ki renklere bu kadar sâhip çıksın ve renkleri kurdukları teşkilâtlarda, yerleştikleri yerlerde, doğan çocuklarında, doğada bitki ve hayvanlarda ad olarak kullansın. Doğayla iç içe yaşayan ve her sahada renklere bu denli düşkün olan bir milletin gittiği yerlere yeni renk ön adı içeren adlar vermemesi düşünülemez. Bu bakımdan Asya ile Anadolu coğrafyasının yer isimlerinin karşılaştırılmasında pek çok yer isminin aynı olduğu tespit edilmektedir 5. Bu şekilde anayurtlarına duyulan hasret bir bakıma dindirilmeye çalışılmıştır.
Çalışmamızın çok geniş bir alanı kapsaması pek çok ana kaynağı kullanmamıza ve ana kaynakta verilen bilgileri açıklamak için araştırma eserlerine başvurmamıza sebep oldu. Tercümesi olmayan kaynaklar tarafımızdan tercüme edildi. Ayrıca görsel malzemeye de önem verilerek tezimiz çeşitli çizim, resim ve fotoğraf ile zenginleştirildi.
Hazırlayan: ELVİN YILDIRIM
Yüksek Lisan Tezi
Tez Danışmanı: PROF. Dr. MUALLÂ UYDU YÜCEL
Bu tez İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir.
Yüksek Lisans Tezi pdf:
http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/49335.pdf
Yorumlar
“436) Türk Kültüründe Renkler ve İfade Ettikleri Anlamlar” yazisina 1 Yorum yapilmis
Yorum yap
Çok güzel yazılmış bir yazı. Şahsen daha önce renk açısından bu kadar tafsilatlı bir yazı okumamıştım. Sebep olan herkese teşekkür ederim…