33) TEKEOĞULLARI BEYLİĞİ

Yayin Tarihi 13 Şubat, 2014 
Kategori ANADOLU BEYLİKLERİ VE ATABEYLİKLER

TEKEOĞULLARI BEYLİĞİ

image001 

1321-1423 yılları arasında merkezi Antalya olan Teke-elinde, Hâmidoğulları Beyliğinin bir kolu olarak hüküm süren bir Türkmen Hânedânı’dır. Hâmidoğlu Dündar Beyin Antalya’yı fethettikten sonra idâresini Yunus Bey’e bırakmasıyla Tekeoğulları Beyliği kurulmuş oldu (1321). Saltanâtı çok kısa süren Yunus Bey döneminde Anadolu’da Moğol vâlilerinin nüfuzları devam ediyordu. Bu sebeple Yunus Bey, saltanâtını onlara bağlı olarak devam ettirdi.

Yunus Bey’in ölümü üzerine yerine oğlu Mahmud Bey geçti. Mahmud Bey, kardeşi Sinanüddîn Hızır Bey ile birlikte Korkuteli Emîriydi. Bu dönemde Anadolu Beylikleri arasında İlhanlılara karşı genel bir hoşnutsuzluk vardı. Bu sebeple 1324’te İlhanlıların Anadolu Umûmî Vâlisi Timurtaş, Hâmidoğlu Dündar Bey’in üzerine yürüyerek onu Antalya’ya kaçırdı. Ancak Timurtaş’ın düşmanlığını üzerine çekmek istemeyen Mahmud Bey, amcasını İlhanlı Vâlisi’ne teslim ederek ölümüne sebep oldu. Daha sonra Timurtaş’ın görevinden alınmasıyla, onunla birlikte Mısır’a kaçan Mahmud Bey orada hapse atıldı (1327). Bu durum üzerine Korkuteli Emîri Sinanüddîn Hızır Bey, kardeşi Mahmud Bey’in yerine geçti.

Hızır Bey ve ondan sonra tahta çıkan Dadı Bey devri hakkında kaynaklarda fazla bir bilgiye rastlanmamaktadır.

Dadı Bey’den sonra tahta çıkan ve Zincirkıran lakâbıyla tanınan oğlu Mübârizüddîn Mehmed Bey döneminde Kıbrıs Kralı I. Pierre de Lusignan, 114 parçadan müteşekkil kuvvetli bir filoyla gelerek Antalya şehrini işgal etti (24 Ağustos 1361). Bundan sonra Karamanoğlu Alâeddîn Ali Bey ve Alâiye Beyi’yle ittifak eden Mehmed Bey Kıbrıslılarla amansız bir mücâdeleye girişti. Daha sonra Memluk Sultanlığından da yardımlar alan Mehmed Bey 1373’te çok şiddetli geçen bir savaştan sonra kaleyi almaya muvaffak oldu. Mehmed Bey, Antalya’yı zapt etmenin şükrânesi olarak Selçuklulardan Sultan Alâeddîn Keykubad’ın yaptırmış olduğu Yivli Minâreli Câmi’yi yeniden tâmir ve ihyâ ettirdi. Mübârizüddîn Mehmed Bey’in ölümünden sonra yerine oğlu Osman Çelebi geçti. Bu beyin zamânında Osmanlı Sultânı Yıldırım Bayezit Han, 1390’da zapt ettiği Antalya’yı bütün Teke-eliyle beraber oğlu Îsâ Çelebi’ye sancak olarak verdi.

Ankara Meydan Muhârebesi’nden (1402) sonra Antalya haricinde beyliğinin bütün topraklarını ele geçiren Osman Bey Korkuteli’ni merkez olarak seçti. 1423’te Osmanlı tahtındaki saltanat değişikliğinden istifâdeyle Karamanoğlu II. Mehmed Beyle ittifak ederek Antalya’yı almak istedi. Ancak bu ittifâkı haber alan Osmanlıların Teke-Karahisar’ındaki subaşısı Fîrûzbeyoğlu Hamza Bey, Korkuteli’ne anî bir baskın yaparak Osman Bey’i öldürdü.

Osman Çelebi’nin ölümüyle, Tekeoğulları Beyliği sona erdi ve arâzileri bütünüyle Osmanlılar eline geçti. Sultan II. Murat, Hamza Bey’e Anadolu Beylerbeyliğiyle birlikte Teke-eli Sancağı’nı mükâfat olarak verdi.

Tekeoğulları Beyliğinin arâzisi küçükse de Antalya Limanı gibi önemli bir ticâret merkezine sâhipti. Özellikle XIV. yüzyılın ilk yarısında, Göller Bölgesi’nin halı, kilim, astarlık dokuma ve pamuklu gibi eşyâları buradan ihraç edilmekte ve bundan Tekeoğulları büyük gelir sağlamaktaydı. Şahâbeddîn el-Ömerî, 1332’de Hızır Bey’in 8.000 atlı askerle 12 şehir ve 25 kaleye sâhip bulunduğunu yazmaktadır. Bunun yanı sıra Tekeoğullarının mevkileri îtibâriyle küçük çapta bir donanmaya sâhip oldukları tahmin olunmaktaysa da faaliyetleri hakkında bir bilgi yoktur.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

image002

Yivli Minare

Antalya’nın adı Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar Teke olarak kalmıştır. Yivli Minare Tekeoğulları döneminde yapılmıştır. Antalya Yarımadası’na hala Teke Yarımadası’da denilmektedir.

Paylaş:

Yorumlar

“33) TEKEOĞULLARI BEYLİĞİ” yazisina 1 Yorum yapilmis

  1. Has Türkmen yorum tarihi 30 Ekim, 2017 10:38

    ANADOLY TÜRKMEN BEGLIKLERI

    ▶ TEKE OGULLARY BEGLIGI

    Teke ogullary begligi, 1321-1423-nji ýyllarda merkezi Teke-eli bolan Hamidogullary begliginiñ bir şahasy hökmünde Antalýada höküm süren türkmen begligidir.
    1321-nji ýylda Hamidogly Dündar begiñ Antalýany eýeläp, Ýunus begiñ ygtyýarlygyna tabşyrmagy bilen Teke ogullary begliginiñ düýbi tutuldy. Häkimiýeti gysga wagt dowam eden Ýunus begiñ döwründe Anadolyda mongol dikmeleriniñ täsiri dowam edýärdi. Bu sebäpli Ýunus Beg häkimiýetini olara ýarym garaşly ýagdaýda hökmürowanlyk etmäge mejbur boldy. Ýunus beg aradan çykandan soñra ýerine ogly Mahmyt beg geçdi. Mahmyt beg dogany Sinauddin Hyzyr beg bilen bilelikde Gorkutelini (Korkuteli) dolandyrýardy. Şol wagtlar Anadolydaky türkmen beglikleriniñ arasynda Ilhanly mongol döwletine garşy köpçülikleýin nägilelik bardy. Bu sebäpli, Ilhanlylaryñ Anadoly boýunça dikmesi Teýmirdaş Hamidogly Dündar begiñ üstüne ýöriş etdi.
    Dündar beg Teýmirdaşdan gaçyp Antalýa geldi. Teýmirdaşyñ ünsüni özüne çekmejek bolan Mahmyt beg agasyny mongollaryñ eline berip onuñ ölümine sebäp boldy. 1327-nji ýylda Teýmirdaşyñ wezipeden çetleşdirilmegi netijesinde onuñ bilen birlikde Müsüre gaçan Mahmyt beg ol ýerde saklanyp zyndana atyldy. Netijede Gorkuteliniñ emiri Sinauddin Hyzyr beg dogany Mahmyt begiñ häkimiýetini hem ele aldy. Hyzyr beg we ondan soñra hökmürowanlyk süren Dady beg barada taryhy çeşmelerde maglumatlar ýok diýerlik derejede azdyr.
    Dady begden soñra tagta çykan we “Zynjyrgyran” lakamy bilen tanalan Mübarizuddin Mehmet beg döwründe 24.08.1361-nji ýylda Kipriñ koroly Pierre Lusignan I Antalýany basyp aldy. Mundan soñra Garamanogly Alaeddin Aly beg we Alaýyýäniñ begi bilen güýçlerini birleşdiren Zynjyrgyran Mehmet beg Kiprlilere garşy aldym-berdimli göreşe başlady. Has soñra mamlýuk soltanlarynyñ hem kömegini alan Zynjyrgyran Mehmet 1373-nji ýylda bolan gazaply söweşden soñra Antalýa galasyny eýelemegi başardy. Mehmet beg Antalýanyñ eýelenmegine minnetdarlyk hökmünde Seljukly soltany Alaeddin Keýkubadyñ gurduran metjidini gaýtadan abatlap halka ybadat etmäge açdy. Zynjyrgyran Mehmet beg aradan çykandan soñra onuñ ýerine ogly Osman Çelebi geçdi. Osman Çelebiniñ döwründe Osmanly imperiýasynyñ soltany Ýyldyrym Baýezit 1390-njy ýylda Antalýany tabynlygyna geçirenden soñra bütin Teke ilini öz ogly Isa Çelebä sanjak begligi (prowinsiýa) edip berdi.
    1402-nji ýylda bolup geçen Ankara meýdan söweşinden soñra Antalýadan başga begliginiñ garamagyndaky bütin ýerleri gaýtadan ele geçiren Osman Çelebi Gorkutelini paýtagt edip aldy.
    1423-nji ýylda Osmanly döwletinde bolup geçen hökümdar çalşygyndan peýdalanmak islän Osman Çelebi Garamanogly Mehmet II bilen güýç birikdirip, Antalýany gaýtadan ele geçirmäge hyýallandy. Emma bu dildüwşikden habarly edilen Osmanly döwletiniñ Teke-Karahisardaky harby komendanty (subaşy) Firuzbegogly Hamza beg Gorkutelä duýdansyz hüjüm edip Osman Çelebini öldürýär.
    Osman begiñ ölümi bilen Teke ogullary begliginiñ ömri soñlanýar. Osmanly soltany Myrat II Anadoly beglerbegligi wezipesi bilen birlikde Teke-eli prowinsiýasyny hem Hamza bege peşgeş hökmünde berýär.
    Teke ogullary begliginiñ ýerleri kiçeñrägem bolsa, ol örän ähmiýetli ýerde ýerleşýärdi. Aýratynam XIV asyryñ birinji ýarymynda haly, kilim, işlik (podkladka) dokamak we pagtadan edilen önümleri öndürmek bu ýerde amala aşyrylyp, eksport edilýärdi. Bu bolsa Teke ogullary begligine ummasyz girdeýjileri berýärdi.
    Şahabetdin el-Omary 1332-nji ýylda Hyzyr begiñ garamagynda 8.000 atly nökeriñ, 12 şäheriñ, 25 galanyñ bardygyny ýazypdyr. Munuñ bilen birlikde Teke ogullarynyñ kiçeñräk flotiliýasynyñ bolandygy barada hem maglumatlar bar.
    Antalýanyñ ady Türkiýe Respublikasynyñ gurulan wagtyna çenli Teke diýilip atlandyrylypdyr. Antalýa ýarym adasyna häzirem Teke ýarym adasy diýilýär.

    © Has TÜRKMEN.

Yorum yap