• Ana Sayfa
• İletisim
• RSS

299) Türklerde Mevlid Geleneği

Yayin Tarihi 23 Mayıs, 2015 
Kategori İSLAMİYET, KÜLTÜREL

Atabey Gökbörü’den, Osmanlı’ya Mevlit Geleneği

Mevlit denince ilk akla gelen İslâm büyüğü -hiç şüphesiz- 1154-1232 yılları arasında yaşamış olan Ebû Saîd Muzafferüddin Gökbörü’dür. Soyu, Oğuz Türklerine dayanan Gökbörü, Oğuzların (Türkmen) Beytigin sülâlesindendir. Eşi Râbia Hâtun, ünlü İslâm kumandanı Selâhaddin Eyyûbî’nin kız kardeşidir. Gökbörü’nün adı ‘gökkurt’ anlamına gelmektedir. Önceleri Şanlıurfa, Harran, Samsat gibi yerleşim birimlerinde beylik süren Gökbörü 1190 yılında Erbil Atabeyi olmuş ve Selçuklular adına bölgeyi yönetmiştir.  

Atabey Gökbörü, Haçlılara karşı verilen mücadelelerin simge isimlerinden biri olarak da öne çıkmıştır. 1187’de Kudüs Haçlı Krallığının sonunu getiren Hıttîn savaşlarında büyük yararlılık göstermiştir. Bu zaferden iki yıl sonra, Akka’nın fethinde de önde gelen kumandanlardan biridir. 

Atabey Gökbörü, ünlü bir kumandan olduğu kadar iyi bir idarecidir de aynı zamanda. Erbil’i, devrinin en önemli merkezlerinden biri yapmıştır. Onun zamanında medrese, hastane, han, tekke gibi halkın ihtiyaçlarına hizmet verecek kurumlar birbiri ardına açılarak Erbil bir huzur ve barış kenti hâline getirilmiştir. İlim meclislerine katılmaktan zevk alan, meşverete önem veren bir devlet adamıdır. Parasız kalan yolculara para yardımından tutun da, annesiz bebeklere sütanne tutulmasına kadar akla-hayâle gelmeyecek hayır işleri, Gökbörü’nün himmetiyle hayata geçirilmiştir. Mekke ve Medine’de gariban hacılara cep harçlığı dağıtmak; Arafat’a, -tarihte ilk defa- su getirtmek gibi hayır hasenatlar da cabası! Öyle ki yardıma muhtaç Hıristiyanlar bile Gökbörü’nün ihsanlarının muhatabı olmuştur. 

Gökbörü’nün İslâm tarihindeki bir başka önemli icraatı ise ilkini 1208 yılında düzenlediği ünlü Mevlit törenleridir. Bildiğiniz gibi Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey 1055’te Bağdat’ı alarak Şiî Büveyhoğullarıdevletine son verip, Abbâsî halîfesini kurtarmış akabinde Mısır ve Sudan taraflarında hüküm süren Şiî Fâtimî Devleti ile siyasî ve dinî bir mücadeleye girişmiştir. Selçukluların İsfahan, Nişabur, Belh, Herat, Musul, Bağdat, Basra gibi şehirlerde kurdukları Nizâmiye medreseleri hem devletin ihtiyaç duyduğu kadroların yetişmesi hem de ehl-i sünnet inancının yaygınlaşması açısından büyük öneme haizdir. Selâhaddin Eyyûbî’nin kumandası altındaki Türk ordusu 1171’de Kahire’ye girerek Fâtimî hâkimiyetine son vermiştir. Fâtimîler tarafından düzenlenen mevlit törenlerinin toplumsal birlik ve tanıtım (propaganda) açısından önemini kavrayan Gökbörü bu törenlerin bir benzerini çok daha gösterişli ve uzun sürelerle Erbil’de kutlatmaya başlamış ve önceleri Oğuzlar (Türkmen), Kıpçaklar, Kürtler arasında yaygınlaşmış olan Mevlit törenleri sonrasında bütün Türk illerine yayılmış hatta Araplar, Arnavutlar, Boşnaklar gibi diğer Müslüman topluluklara da geçmiştir.

Osmanlı Türkiye’sinde yazılan ilk mevlit Süleyman Çelebi’nin 1409 yılında yazdığı Vesîletü’n-Necât adlı eserdir. Yıldırım Bâyezid Hân’ın dîvan imamı olan Süleyman Çelebi aynı zamanda Bursa Ulu Camiînin de imamlığını yapan, devrin önde gelen din adamlarından biridir. Osmanlı ülkesinde birçok mevlit yazıldığı hâlde hiçbiri Süleyman Çelebi’nin mevlid-i şerifi kadar meşhur olmamıştır. Yazılan mevlitlerin sayısının yüze yakın olduğu ifâde edilmektedir.

Osmanlı Devleti de tıpkı kendisinden önceki Türk devletlerinde olduğu gibi Mevlit geleneğine büyük önem vermiştir. Önceleri birbirinden bağımsız etkinlikler şeklinde yaşatılan bu gelenek 1590 tarihinde resmî devlet töreni hüviyeti de kazanarak Ayasofya’dan, Sultanahmet Meydanına doğru bir seyir ve gelişim izlemiştir. Sonraki yıllarda ise Eyüp Sultan’dan başlayarak bütün camilere, meydanlara yayıldığını söyleyebiliriz. Osmanlılar bununla da yetinmemiş, II. Mahmut Hân zamanından itibâren Mekke’de de resmî bir mevlit töreni tertip ettirmeye başlamışlardır. 1910 yılına gelindiğinde, mevlit yani Peygamberimizin doğum günü resmî bayram olarak kabul edilmiştir. Osmanlı’da, gösterişli mevlit alayları devletin son günlerine kadar yaşatılan bir gelenek olagelmiştir.

‘Mevlit okutma’ merasimleri, Türk Dünyasında hâlâ yaşayan, yaşatılan bir gelenek olarak millî ve manevî değerlerimizin en başta gelenlerindendir. Doğumda, ölümde, düğünde, bayramda, adakta, yemekte velhâsıl birçok yerde, birçok sebeple mevlit okutulmaktadır. Mevlit merasimleri, millî birlik ve kardeşlik harcının daha bir sağlam, daha bir kavi olmasına katkı sunmaya devam etmektedir. Bu merasimler, Türk milletinin, ‘Son Peygamber’e olan sevgisinin, saygısının genlere işlemiş hâli, tezahürüdür. Sekiz asırdır devam eden bu kutlu geleneğin sonsuza kadar sürmesi, sürdürülmesi temennisiyle!.. Mevlit okuyan, okutan ve dinleyenlerden Allah (cc) râzı olsun. 

Aziz Dolu Atabey

http://fikiryolu.net/

OSMANLILARDA MEVLİD KANDİLİ

Çocukken Kıbrıs’a ilk gittiğimde, Mevlid Kandili’nin tatil olması beni şaşırtmıştı. Bu Osmanlı geleneğine İngilizlerin bile dokunmamış olması garibime gitmişti. Osmanlılar zamanında Mevlid Kandilleri tatil olduğu gibi, fevkalâde ihtişamlı merasimlerle kutlanırdı. Bütün Müslüman devletlerde de mevlid kandili coşkulu bir bayram idi.

ORTAYA PARA KONULURDU

İnsanlar peygamberlerinin doğum gününe her zaman tazim etmiştir. Müslümanlar da Hazret-i Muhammed’in doğum günü olan Rebiülevvel ayının 12. gecesine hürmet gösterirdi. Hazret-i Peygamber’in bizzat kendisi de bu günde, eshabıyla oturup, doğumu esnasında olan hâdiseleri anlatırdı. Hassan bin Sâbit, Abdullah bin Revâha, Kâb bin Züheyr gibi sahabîler, peygamberi öven şiirler söylerdi. Hazret-i Ebu Bekr ve Ömer de zamanlarında böyle yapardı. İslâm âleminde bu gelenek devam etmiştir. Gücü yetenler mevlid cemiyetleri tertipleyip, güzel sesli hâfızlara bu kasideleri okutur; insanlara yemek, şerbet, tatlı dağıtırdı. Gücü yetmeyen evinde oturup bu kasideleri bizzat okurdu. Kaside okunurken ortaya su, tuz ve para konurdu. Böylece o paranın temizlendiğine inanılır; diğer paralarla karıştırılırsa onların da faydalanacağı ve sahibinin fakir düşmeyeceği umulurdu. Tuz da diğer tuza karıştırılarak bununla pişecek yemeklerin bereketlenmesi düşünülürdü. Mevlid şekerleri de mevlid okunurken bereket için dinleyenlerin önüne konurdu. Bu gün Müslümanlar güzel elbiseler giyip kokular sürünür; evini süsler, çıralar yakardı.

Selçuklu atabeylerinden ve Salâhaddin Eyyübî’nin eniştesi Erbil Meliki Muzaffer Ebu Said Gökbörü, hükümdarlardan en evvel mevlid okutandır. Ömrü boyunca her sene bu vesileyle binlerce insana yemek yedirir, hediye ve sadakalar dağıtırdı. İmam Muhammed Bâkır mevlid okumak için sevdiklerini toplar; onlara ve fakirlere yemek yedirir idi. İmam Süyûtî Mısır’da böyle yapar ve yapılmasını tavsiye ederdi. Nitekim Mısır’da mevlid cemiyetleri çok parlak bir gelenektir. Mevlid okumak peygamberi övmek olduğu için ibâdet sayılmıştır. Vehhâbîlerden başka mevlide karşı çıkan olmamıştır. Hatta Hazret-i Peygamber’in doğum anını anlatan “Geldi bir akkuş kanadıyla revan, arkamı sığadı kuvvetle heman” beyiti okunurken, herkesin hürmeten ayağa kalkması, İmam Sübkî‘den gelen bir âdet olmuştur.

Sultan Ahmed Câmiindeki bir mevlid alayını gösteren eski bir gravür.

MEVLİD ALAYLARI

Osmanlılar zamanında padişahın ve bütün devlet ricâlinin resmî kıyafetleriyle hazır bulunduğu tantanalı mevlid alayı yapılırdı. Bu, devlet merasimlerinin en önde gelenlerindendi. Önceleri Ayasofya, sonraları Süleymaniye, daha sonra Sultan Ahmed Câmilerinde, Sultan Aziz devrinde Ortaköy ve Sultan Hamid devrinde de Yıldız Câmii’nde mevlid okunur; herkese hurma ve şeker dağıtılırdı. Mevlidhan ve hizmetkârlara hediyeler; fakirlere sadakalar dağıtılırdı. Ayrıca sarayda mabeyn dairesinde ve haremde de mevlid okutulur, padişah da katılırdı. Sarayda da sık mevlid okutulduğundan, güzel sesli hususî hünkâr mevlidhanları vardı. Meselâ Sultan Aziz devrinde Said Paşa imamı diye meşhur hünkâr mevlidhanı Hasan Rıza Efendi güzel sesiyle ve içli okumasıyla meşhurdu. Kimsenin davetine gitmezken; sadece fakir ve garipleri kırmayıp bir şey beklemeksizin mevlid okurdu.

SÜLEYMAN ÇELEBİ UNUTULUR MU?

Hazret-i Peygamber’in doğumu vesilesiyle yüzlerce mevlid kasidesi yazılmıştır. Hicaz’da Mevlid-i Berzencî meşhurdur. Orada şeker yerine hurma dağıtılır. Türkçe mevlid de pek çoktur. En meşhuru Bursa Ulu Cami imamı Süleyman Çelebi’ye aittir. 1409 yılında yazılmıştır. Rivayete göre burada bir Acem vâiz Bakara sûresinin 285. âyetini tefsir ederken, Hazret-i Muhammed ile Hazret-i İsa arasında hiçbir fark ve üstünlük olmadığını söyleyince, cemaatten birisi kalkıp, “Ey câhil! Peygamberler arasında peygamberlik vazifesi bakımından bir fark yoktur. Hepsini peygamber kabul etmek lâzımdır. Ama Sevgili Peygamberimiz, elbette bütün peygamberlerden üstündür” diyerek aynı sûrenin “Peygamberlerin bazıları bazılarından üstündür” meâlindeki 253. âyetini okudu. Bu hâdise, Süleyman Çelebi’yi çok hislendirip, meşhur mevlid kasidesini kaleme almasına vesile oldu. Edebî değeri yüksek, ama çok samimi bir eserdir. Münâcât (Allaha yakarış), velâdet (doğum), risâlet (peygamberlik), miraç, rıhlet (vefat) ve duâ kısımlarından müteşekkildir. Uzun olduğu için mevlidlerde ekseri münâcât, velâdet, miraç ve dua kısımları okunur. Aralarda aşir ve ilahi okumak âdettir. Eskiden her beyit sonunda, zâkirler hay diye zikrederdi…

Prof. Dr. Ekrem Buğra EKİNCİ

http://www.ekrembugraekinci.com/

HAZIRLAYAN: YILMAZ KARAHAN

Yorumlar

• Sayfalar

  • Ana Sayfa
  • İletisim

• Kategoriler

  • AHMED YESEVÎ VE DİVAN-I HİKMET
  • ANADOLU BEYLİKLERİ VE ATABEYLİKLER
  • ATATÜRK
  • AZERBAYCAN SAYFASI
  • BASIN-YAYIN
  • BOZKURT
  • ÇANAKKALE
  • ERMENİ SORUNU
  • GILGAMIŞ DESTANI
  • İSLAMİYET
  • KAHRAMANLAR VE BİLGİNLER
  • KAŞGARLI MAHMUD VE DİVANÜ LÜGATİ'T TÜRK
  • KATEGORİLENMEMİŞ
  • KIRMIZI-SİYAH (RED-BLACK) BRİÇ SİSTEMİ
  • KRONOLOJİ
  • KÜLTÜREL
  • MARŞLAR
  • MİZAH
  • ÖYKÜ
  • SİYASİ
  • SLAYTLAR-RESİMLER
  • SOSYAL
  • TEŞKİLAT-I MAHSUSA
  • TÜRK ATASÖZLERİ
  • TÜRK DÜNYASI
  • TÜRK VE DÜNYA DESTANLARI
  • TÜRKÇE
• Arama:

• Son Yazılar

  • 443) Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
  • 480) Faşizmin Fikir Babası “Henry Ford”
  • 442) PUURA
  • 414) Hoşgeldin ya şehri Ramazan-ı şerif”
  • 441) Gizemli yazılarla kaplı 2 bin yıllık bronz el bulundu
  • 413) Dönüşüm mü, Değişim mi?
  • 412) Sosyetizm Türkçülüğü
  • 411) YIKILMIŞ KENTİN ÖYKÜSÜ: BİR ANTAKYA ANLATISI
  • 410) Kaybolabiliriz
  • 409) Uzay Uyarısı
  • 479) Ermeni Soykırımı İddiası Hukuken Çözüme Ulaşmıştır
  • 1069) Truvalılar mı Türk, Türkler mi Truvalı?
  • 478) Aldanmayın
  • 408) İNSANLIK 3 GRUP
  • 440) Türkiye İçin Önemli Bir Gün: Nardugan Bayramı
  • 1068) 57. Alay’ın Sancağı esir edildi mi?
  • 407) 10 ay sonra Antakya bilançosu: Devletin ‘yaşatmacılık ödevi’
  • 477) Beşinci Kol Faaliyeti Nedir? Nasıl Çalışır?
  • 122) NİZAMİ GENCEVİ
  • 986) BOP’layıp Hoplayan AKP’ye

• Bağlantılar

  • Giriş Yap