293) ÇİN KOMÜNİST PARTİSİ
Yayin Tarihi 7 Mart, 2012
Kategori SİYASİ
ÇİN KOMÜNİST PARTİSİ
Çin Komünist Partisi, 80 milyonu aşkın üyesi ile dünyanın en büyük siyasi partisi. Sıkı örgüt yapısı ve katı kuralları iktidarının devamlılığını da açıklıyor.
Parti okulda hangi dersin okutulacağından televizyonda ne izleneceğine, iş ve konuttan kaç çocuk sahibi olunacağına hayatın pek çok farklı boyutunu şekillendiriyor.
Parti üyelerinin yüzde 22’si kadın, yüzde 76’sı 35 yaşın üzerinde ve yüzde 37’si üniversite mezunu.
Üyelerin büyük bölümü devlet memuru, ordu mensubu, işçi ya da çiftçiler.
Partiye katılmak üyelere önemli ayrıcalıklar kazandırıyor ve üye sayısı sürekli artıyor.
Üyeler daha iyi iş olanaklarına, çocukları için daha iyi eğitim fırsatlarına kavuşuyor.
Üye olmak için iki üyenin kefil olması ve yerel parti şubesindeki yetkililerin sıkı denetiminden geçmek gerekiyor.
Üyeliğin ilk yılı gözetime tabi. Bu süre içinde değerlendirmeler ve eğitimler düzenleniyor.
Partinin piramit şeklindeki yapısı, milyonlarca yerel parti örgütü üzerine kurulu. Kilit kararlar ise Pekin’de alınıyor.
Teoride, piramidin tepesinde Ulusal Parti Kongresi var. Her beş yılda bir toplanan Kongre, iki bini aşkın delegeyi bir araya getiriyor.
Kongre’nin başlıca işlevi yaklaşık 200 ‘asil üye’ ve 150 ‘yedek üye’den oluşan bir merkez komitesi oluşturmak.
Merkez komitesi de yeni politbüro ve bunun üst karar organı olan ‘daimi komite’yi belirliyor. Kararlar asıl bu düzeyde alınıyor.
POLİTBÜRO
Çin’in 1 milyar 300 milyon kişilik nüfusunu etkileyen her karar ilk aşamada az sayıda yöneticiden oluşan politbüro (siyasi büro) düzeyinde alınıyor.
24 üyeli politbüro, partinin merkez komitesince seçiliyor. Ancak iktidar, dokuz kişilik daimi komitenin elinde toplanıyor.
Bir anlamda kabine gibi çalışan komite, ülkenin en etkili liderlerinden oluşuyor.
Daimi komitenin nasıl işlediği konusunda fazla bilgi yok. Toplantılarının sık ve düzenli olduğu; tartışmaların dobra geçtiği belirtiliyor.
En kıdemli liderler hem söze başlayıp, hem de konuyu kapatırken tartışılanları toparlıyor. Hedef her zaman uzlaşmaya varma üzerinde, ancak uzlaşma sağlanamazsa, çoğunluğun sözü geçiyor.
Bir karar alındığında, bu tüm üyeleri bağlıyor. Oturumlarda görüş ayrılıkları ve hizipleşmeler olsa bile, bunun kamuoyuna yansıması son derece nadir görülen bir durum.
1989’da Tiananmen Meydanı’ndaki protestolar karşısında ne tutum takınılacağı konusundaki görüş ayrılıkları bu nadir gerilimlere bir örnek ve topyekûn bir iktidar mücadelesinin işareti olarak görülüyor.
Politbüroya yeni üye alınması öncesinde yoğun tartışmalar ve uzun incelemeler yapılıyor.
Zirveye ulaşabilmek için adayların parti için çalıştıklarını ve başarılı olduklarını sicilleri ile ortaya koymaları; doğru kişilerce himaye edilmeleri, tartışmalı konumlardan kaçınmış olmaları, güçlü düşmanlar edinmemeleri gerekiyor.
Aynı zamanda parti genel sekreterliği, başbakanlık ile Ulusal Halk Kongresi ve Merkezi Disiplin Komisyonu başkanlıklarına gelecek isimler de daimi komite üyeleri arasından çıkıyor.
Pekin ve Şanghay gibi kilit kentlerin ya da Guangdong gibi önemli bölgelerin parti sekreterleri de genellikle politbüro üyeleri arasında oluyor.
Çin’in son dönemdeki ekonomik reformları, bazı uzmanların merkezin gücünün azaldığını düşünmesine yol açtı.
Siçuan ve Guangdong gibi büyük ve güçlü ekonomisi olan bölgelerin çoğunun nüfusu çoğu Avrupa ülkesininkinden daha fazla ve vergi gelirleri Pekin için kilit önemde.
ULUSAL HALK KONGRESİ
Çin’in 1982 tarihli anayasasına göre devletin en güçlü organı Ulusal Halk Kongresi yani Çin parlamentosu.
Ancak Kongre’nin rolü, çoğunlukla parti kararlarına nihai onayın verilmesiyle sınırlı.
Kongre Çin’in çeşitli bölgelerinden ve ordudan seçilen üç bin delegeden oluşuyor.
Delegeler beşer yıl süreyle görev yapıyor ve kongre her yıl bir kez toplanıyor.
Kongre’de asıl nüfuz sahibi olanlar, delegeler arasından daimi komisyona seçilen 150 kadar üye.
Bu komisyon bir kaç ayda bir toplanıyor.
Kağıt üzerinde Kongre’nin anayasayı değiştirme ve yasama yetkileri var. Ancak bu batıdaki anlamda bir parlamento olduğu anlamına gelmiyor.
Öncelikle delegelerinin yüzde 70’i ve kıdemli üyelerinin hemen hepsi parti üyesi. Dolayısıyla önce partiye sonra kongreye karşı sorumlular.
Bu nedenle genellikle parti yeni mevzuatı hazırlayıp Kongre’nin görüşüne sunuyor; bu da genelde süratle onaylanması anlamına geliyor.
Ancak son on yılda Kongre’nin daha bağımsız bir çizgiye yöneldiği yolunda bazı işaretler alındı. 1999’da Kongre tartışmalı bir yakıt vergisini onaylamayı geciktirdi. İnsan hakları gibi konularda da manevra alanı genişledi.
Kongre ayrıca cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcısı, hükümetin Askeri Komisyon başkanı ve Yüksek Halk Mahkemesi’nin başkanı gibi, ülkenin en üst düzey yöneticilerini “seçiyor.”
Ancak bunlar da daha çok önceden belirlenmiş adayların onaylanması şeklinde.
PARTİ LİDERLERİ
Çin Komünist Partisi liderleri resmen iktidardan ayrılmış olsalar bile nüfuzlarını koruyabiliyor.
Bunun en önemli örneği, tek faal görevi Çin Briç Derneği’nin başkanlığı iken ülkenin en etkili siyasetçisi olmaya devam eden Deng Şiaoping’in durumu.
Hatta 1989’da Tiananmen Meydanı’ndaki protestocular üzerine orduyu sevk edip sıkıyönetim ilan etme kararını politbüro daimi komitesinin değil, Deng ve diğer ’emekli’ liderlerin aldığı düşünülüyor.
Bu tartışma hala gündemdeki yerini koruyor. Çin Cumhurbaşkanı Hu Jintao’nun, selefi Jiang Zemin’in etkisini kırmaya çalıştığı konuşuluyor. Eski liderlerin nüfuzlarını koruması, Çin siyasetinin genelinde hissedilen himaye kültürüne bağlanıyor.
Eski liderlerin iktidara tutunmak istemesinin tek nedeni güç arzusu değil. Pek çok lider görevden ayrılınca, başarılı sicillerinin kolayca değişebileceğini biliyor. Ayrıca ailelerinin ya da çevrelerindekilerin çıkarlarını korumaya devam etmek istiyorlar.
Parti önde gelenleri genelde ayrıcalıklı ve rahat bir emekliliğe kavuşuyor. Korumaları, özel konutları, sekreterleri, şoförleri oluyor; gizli bilgi ve belgelere erişimleri sürüyor.
DİSİPLİN KOMİSYONU
Yolsuzluk, kötü yönetim ya da parti çizgisini ihlal ettiğinden şüphelenilen parti üyeleri, parti disiplinini korumaktan sorumlu disiplin ve teftiş komisyonuna sevk edilebiliyor.
Ekonomik reformlara verilen ağırlık arttıkça, yolsuzluk da muhtemelen partinin itibarı için en tehlikeli olan nokta.
Bunun sonucunda yolsuzluklara karışan yetkililerin ihracı ve dikkat çeken vakalara mümkün olan en ağır cezaların verilmesine ve bunun medyada geniş yer bulmasına özen gösteriliyor.
Örneğin demiryollarından sorumlu bakan Liu Zhijun 800 milyon yuan (121 milyon dolar) tutarında parayı zimmetine geçirdiği iddiaları nedeniyle istifaya zorlandı ve hakkında devam eden bir soruşturma var.
Ancak genellikle partinin güçlü üyeleri kendilerini, ailelerini ve yandaşlarını soruşturmalardan ya da eleştirilerden koruyabiliyor.
Parti yine parti tarafından soruşturulduğu için komisyonlar, yukarıdan gelebilecek müdahalelere açık.
Bazı durumlarda ise üst düzey yetkililer aleyhinde girişilen soruşturmaların altında yatan gerekçeler sorgulanıyor. Bazı vakalarda soruşturmaların iktidarın belirli ellerde pekiştirilmesi doğrultusunda gündeme geldiği öne sürüldü.
Disiplin teftiş komisyonları üyeler hakkında geniş bilgiye ulaşabiliyor. Muhbirler ve sicil dosyalarından oluşan ağları nedeniyle, komisyondan bir hayli çekiniliyor.
MAHKEME VE SAVCILAR
Çin’de partinin değişen öncelikleri yasalara da yansıyor.
1949’da Sovyet sistemi paralelinde oluşturulan yapılar, aradan geçen yıllarda değişime uğradı. Özellikle 1979’dan itibaren çıkarılan çok sayıda yasa ile ülke ekonomisinin büyük yatırımcılara uygun hale gelmesi sağlandı.
Yasama sistemi de karmaşık. Ulusal Halk Kongresi insan hakları ve vergi gibi alanlarda önerge hazırlayabiliyor. Diğer alanlarda ise Devlet Konseyi ve yerel hükümetlerin yasama yetkileri var.
Eyalet hükümetleri ve devlet kuruluşları kimi zaman mahkeme kararlarını harfiyen uyulması değil, müzakere edilmesi gereken görüşler olarak alıgılayabiliyor.
‘Hukukun üstünlüğü’nün parti ve devlet çıkarlarına ters düşmesine de izin verilmiyor.
Ülkenin iki temel yargı organı, Ulusal Halk Kongresi’ne karşı sorumlu… Yüksek Halk Denetçiliği, anayasa, yasalar ve temel hakları korumakla yükümlü en üst düzey denetim kurumu.
Yüksek Halk Mahkemesi ise yerel düzeyde halk mahkemelerine uzanan yargı piramidinin zirve noktasını oluşturuyor.
Ceza davalarının soruşturulması ve kovuşturulmasından ve gözaltı aşamasına varan uygulamalardan kamu güvenliği kurumları sorumlu.
Tutuklamalara onay vermek, soruşturma açmak ve desteklemek halk denetçilerinin görev tanımına giriyor. Davalar halk mahkemelerinde görülüp karara bağlanıyor.
ASKERİ KOMİSYON
Çin Halk Kurtuluş Ordusu ülke sınırlarının yanında partinin de koruyucusu.
Komünist yönetimin ilk yıllarında liderler konumlarını iç savaşta elde edilen askeri başarılara borçluydu; ordu ve yönetimin bağları bu nedenle yakındı.
Ancak bu nesil sahneden ayrıldığında, ordu daha profesyonel hale gelirken, ilişkiler de yeniden tanımlanmaya başlandı.
Partinin silahlı kuvvetler ve nükleer silahlar üzerindeki denetimi Merkezi Askeri Komisyon eliyle sağlanıyor.
11 üyeli komisyon atamalar, asker konuşlandırma, silah harcamaları gibi tüm kilit kararlardan sorumlu.
Komisyonun hemen tüm üyeleri üst düzey generaller; ancak en önemli makamlarda hep parti yöneticileri buluna geldi.
Komisyon aynı zamanda kilit hükümet merkezlerini ve başkentteki yönetim karargâhlarını korumaktan sorumlu Halk Muhafızları adlı paramiliter gücü de denetliyor.
Komisyon başkanı, kağıt üzerinde Halk Kongresi’nde seçiliyor.
Ancak uygulamada, görev otomatik olarak partinin en güçlü yetkilisine gidiyor ve bu kişi aslında ülkenin başkomutanı konumuna geliyor.
Mao Zedong ve Deng Şiaoping, diğer tüm görevlerinden ayrıldıktan sonra komisyon başkanlığını sürdürmüştü. Yorumcular biraz da bu yüzden, Çin’in asıl iktidar odağının bu makam olduğunu düşünüyor.
1989’da başkan olan Jiang Zemin, seleflerinin askeri deneyiminden yoksundu. Ancak destekçilerini terfi ettirip bütçeyi artırarak kendisine zemin oluşturdu.
Bu görevi 2004’te devralan Hu Jintao da hala benzer bir süreçten geçiyor
SİLAHLI KUVVETLER
Bundan 20 yıl önce, Çin Halk Kurtuluş Ordusu talime olduğu kadar ‘siyasi çalışmalara’ da zaman ayırıyor; parti doktrini ve liderlerin konuşmaları inceleniyordu.
1980’lerde uygulamaya konan reformlarla silahlı kuvvetler çok daha profesyonel hale geldi. Bu sırada iş dünyasındaki iştiraklerinden vazgeçmek zorunda kaldı.
‘Nicelik değil nitelik’ diye düşünülerek ordunun mevcudu bir milyon kişi azaltıldı.
Daha iyi eğitim, silah ve ücret sağlanmasına odaklanıldı.
Ancak ordunun partinin koruyucusu konumu sürüyor. Subaylar ve astlarının hala parti ilkelerine sadakat beyanında bulunması, partinin öğretilerini ve liderlerin açıklamalarını takip etmesi bekleniyor.
Subaylar aynı zamanda parti üyesi. Ordu içinde subayların çizgisini şekillendirmek üzere, ayrı bir parti mekanizması da var.
Ancak artık politbüro daimi komitesinde bir ordu temsilcisi bulunmuyor.
Bazı gözlemciler, ordu için kilit önemdeki Tayvan ve ABD ile ilişkiler gibi konularda nüfuzları sürdükçe, generallerin buna bir itirazı olmadığına inanıyor.
Bazı askeri yetkililerin ABD’nin Tayvan ve bölge konusunda parti yönetimine göre daha şüpheci ve endişeli olduğu belirtiliyor.
DEVLET KONSEYİ
Devlet Konseyi, Çin’in yönetim çarklarını işleten kabine durumunda.
Komisyonlar ve bakanlıklardan oluşan bürokratik bir ağın en tepesinde yer alan konsey, Parti siyasetinin ulusaldan yerel düzeye yayılmasından sorumlu.
Konsey ilke olarak Ulusal Halk Kongresi’ne karşı sorumlu olsa da uygulamada mevzuat ve kararnameler için önergelerini sunuyor; Kongre de bunları onaylıyor.
Konsey’in en önemli görevleri arasında ulusal ekonomi planını ve bütçeyi hazırlayıp uygulamak geliyor; ayrıca asayiş ve düzenin sağlanmasından da Konsey sorumlu.
Konsey ayda bir kez tüm üyelerin katılımıyla toplanıyor.
Ancak daimi komitesi haftada iki kez gibi, daha sık aralıklarla bir araya geliyor.
Konsey’in daimi komite üyeleri arasında başbakan, dört başbakan yardımcısı, bakan düzeyindeki devlet konseyi temsilcileri ve genel sekreter var.
YEREL YÖNETİM
Çin’in idari yapılanmasının en üst kademesi, 22 eyalet, beş ‘özerk bölge’, ülkenin dört kilit kentinin (Pekin, Şanghay, Tianjin ve Çongking) belediyeleri ve iki özel idari bölgeden oluşuyor.
Bu birimlerin yönetiminden 7 bin kadar üst düzey parti üyesi ve hükümet mensubu sorumlu.
Bunların tamamı parti teşkilatı tarafından atanıyor.
Bu nedenle Siçuan gibi bir eyaletin yöneticisi 85 milyon kişinden sorumlu olsa da partiden bağımsız hareket etme olanağı yok.
‘Tiao – kuai’ adı verilen sisteme göre bürokrasinin farklı kademelerindeki yetkililer sadece üst düzey organların aldığı kararlarla bağlanıyor.
Bir bakanlık eyaletle aynı kademede olduğu için eyalet düzeyinde alınan bir kararın iptal edilmesini sağlayamıyor.
Eyaletler talimatlarını başbakandan alıyor.
Son yıllarda eyaletlerin merkezin sıkı denetimini gevşetmek istediği yolunda spekülasyonlar yapılsa da buna izin verilmesi olası görülmüyor.
Karar ve uygulamalar tepeden tabana yayılıyor. Her düzeyde parti ve hükümet yapıları yan yana faaliyet gösteriyor.
Ancak partinin temsilcisi her zaman daha kıdemli konumda; bu nedenle bir eyaletin parti genel sekreteri valisine göre önceliğe sahip.
Her birimin kendi halk kongresi var ve bunlar 3 ya da 5 yıl süreyle yerel hükümetlerini seçiyor.
Yerel hükümetler ise bazı yerel konularda sınırlı da olsa yasama yetkisine sahip.
http://www.bbc.co.uk/turkce/ozeldosyalar/2011/07/110701_china_party.shtml
Yorumlar
Yorum yap