268) Kurt İle İlgili Türk’e Çarelerde/Halk Tababetinde İnanç ve Uygulamalar
Yayin Tarihi 4 Ekim, 2014
Kategori KÜLTÜREL
KURT İLE İLGİLİ
TÜRKE ÇARELERDE / HALK TABABETİNDE
İNANÇ VE UYGULAMALAR
GİRİŞ;
Türke çareler genelde halk inançları veya halk tababeti olarak bilinirler. Bazı yerlerde Kocakarı ilacı veya Cadıgur/Cazı İşi olarak da geçerler. Bunlara Ebe Nene İlacı denildiği de olur. Güney Anadolu’da bu tür inançlardan bitki ağırlıklı olanları çerçiler yaptığından bu ilaçlara Çerçi İşi veya Çerçi Dermanı denildiği de olur. Bütün halklarda şu veya bu biçimde az veya çok bu türden ilaç üretme ve bunlarla tedavi yapma yöntemleri var iken, ismini üreten halktan alan adlandırma şekli sadece Türk kültür coğrafyasında Türk kültürlü halklarda vardır. Mesela Farsa çare veya Araba çare diye bir ilaç ve iyileştirme adlandırması yoktur. İslam halk arasında daha ziyade Sünneti Tıp tabiri yaygındır. Bütün bunlar az-çok bir şekilde alternatif tıp kapsamında mütalaa edilebilirler mi? Bizim konumuzun içeriği tamamen bu değildir.
Bitkilerin bazen kök, gövde, yaprak ve meyvelerinden yararlanılır. Bazen taze, bazen kurutularak kullanılan bazen yenilerek ve bazen de suyu içilerek kullanılan Türke çareler çok kere de farklı nispetlerde karışımlar olarak hazırlanırlar. Türke çareler her zaman ve tamamen maddi içerikli değillerdir. Çok kere tabiattan elde edilmelerinde, hazırlanmalarında ve kullanılmalarında bir kısım inançlar da devreye girer ki bizim bildiri konumuz daha ziyade Türkçe çarelerin inanç boyutu ile ilgilidir.
Türke çarelerin inanç boyutları kullanılma zamanları sözün gelimi, Nevruz’da gün doğmadan veya Cuma günü sala ile ezan arasında veya kullanım miktarları, kırk sabah aç karnına yemek veya içmek, dokuz kapıya konuşmadan paylamak, üç yudumda içmek, üç yol ağzında içmek veya renklerle karatavuk, Ağ horoz ilgilidirler.
Türkeçarelerin hazırlanmasında, daha ziyade psikolojik rahatsızlıklarda, nazar ve göz deymesi gibi hallerde nebati ve hayvani unsurların bir birleşim yaptıkları da görülür. Mesela domuz yağı, kurt kanı, yılan derisi, yumurta, soğan, sarımsak veya kabukları bir arada kullanılabilir. Bizim bildiri konumuzun alanı bu noktada başlıyor. Biz insan hayatının muhtelif safhalarında sağaltma içerikli uygulamaların kurt ile ilgili inançları üzerinde durmaya çalışacağız.
Bu çalışmamız ne kazandıracaktır, kurt içerikli bulgular alternatif tıp kapsamına giriyor ise, ilaç biliminin alanı itibariyle olacaksa katkımız daha ziyade psikolojik tedavi itibariyle Kurt, Totem, Tös, Ongun bağlantısı itibariyle olacaktır. İnsanlar bazı dağ bitki ve hayvanların koruyucu ve kurtarıcı olduklarına inanırlarken biz kurdun fonksiyonu üzerinde durmuş olacağız. Kullandığımız bilgilerin bir kısmı evvelce farklı formatlarda ve dağınık olarak işlenilmiş iken kurt eli çekmek konulu bir kısmı ise Bakü ve Tebris’ten 2007 yılı sonunda derlenilmiş olup tamamen orijinaldir.
METİN;
Uygur Türklerinde sadece bitkilerle yapılan tedavinin ismi Türkeçaredir. Bu tedavide kullanılan otlar arasında Bori Soymisi, Kurtboğan ve Kurt Pençesi gibi otlar da vardır. Türk Kültür coğrafyası halkları ile özellikle Türkeçareler itibariyle de bağıntılı olduğu kabul edilen Kızılderililerde kabile reisleri yeni doğan erkek çocuklarını bir kurt postuna sarılı olarak yüksek bir tepenin üzerine çıkarır göğe doğru kaldırırlar. Bu tespitte gök, dağ ve kurt kültleri bir birleşim oluşturmuştur. İnanç Sisteminde göğün ululuk simgesi ve dağın da ona yakınlığı nispetinde kutsallık içerdiğini biliyoruz. Şifa kaynağı da olduğuna inanılan Aslan Baba, Koyun Baba, Geyik Baba ve Kurt Baba çok kere bu türden tepeler üzerinde ve kutsal kabul edilen mekânlardandırlar. Bu türden ulu zatlar müjdeci, şifacı olabilirlerken ceza da verebilmekte hastalık gibi musibetlere de yol açabilmektedirler. Nitekim kurt da ak ve kara iyeleri bir arada içermektedir. Adeta zehir ile panzehir arasındaki fonksiyon etkinliği arasındaki bağıntı gibi bir olgu ile karşı karşıyayız. Asena kurt soyuna atfedilen kutsiyet adeta ona diğer kurtlar arasında şifa vericiliği ile bilinen Ocaklı muamelesi yapılması türünden midir?
Erzurum ve Çevresinde doğum yapacak hanımı Al Basması diye bilinen rahatsızlıktan korunmak için onun yastığının altına bir parça Kurt Derisi konulur. Kurt postunun anne adayını ve doğacak olan bebeği koruyacağına inanılırken, inancın derinliklerinde Ata Ruhu, Kurt Ata inancı vardır. Sistemde ata ruhlarının insanları bir takım görünmeyen güçlerin muhtemel zararlarından koruyacaklarına inanılırken kurt ve onun ruhu da ata ruhu olarak düşünülüp inanılıyordu.
Kurt Derisi’nin bir fonksiyonu da erkek çocukları yaşamayan aileler tarafından onlar esnetilmiş kurt kafası dersinden büyük anne veya büyükbabası tarafından geçirilmelerindedir Bu işlemi güngörmüş ebe anaların yaptığı da olur. Kurtağzından geçirmek, kayanın oyuğundan, delikli taşın deliğinden, gelinin kaynanasının eteğinin altında geçirilmesi, yenilen pehlivanın yenenin kolunun altından geçmesi, gök kuşağının altından geçmek ve benzerleri halk inançlarında ‘âlem değiştirme’ anlamında olarak algılanmaktadır. Bu bir nevi fenalık, bu arada hastalık yapacak durumda olan kara iyelerin şaşırtılmaları onların hükümranlık alanlarının dışına çıkılması olayıdır. Karşı tarafa geçilmesi ile kurdun, yenen pehlivanın veya kayınvalidenin güçlülüğünü kabul edip onun güç alanına, koruması kapsamına girilmiş olunur.
Post ve koruma bağlantılı bir inanç da kurt kılı ile ilgilidir. Doğu Anadolu’da erkek çocukları daha bebekken burunları delinerek buradan kurt kılı geçirilmesi halinde çocuğun büyüyünce cesur olacağına inanılır. Kurtta cesaret unsurunun bulunduğuna inanılması, ona ait bir nesnenin taşınması halinde taşıyanın da korkaklığa karşı korunduğuna inanılmış olmaktadır. Tıpkı ulu zatların mezarından bir taş veya ulu ağaçlarından bir yaprak taşıma inancında olduğu gibi.
Kurt ile doğurganlık arasındaki bağın derinliklerinde tedavi bakımından Kurt Ata ve Kurt Ana inançları aranılabilir. Hakkâri ve yöresinde kurt başlı madeni kemer bağlama geleneği vardır. Bu kemeri buluğ yaşına girmemiş genç kızlarla menopoza girmiş hanımlar kullanamazlar. Bu tespitte kurtlu kemer kullanma dönemi belirlenmiştir. Tokasında kurt kabartması olan doğurganlık dönemindeki bayan adeta kurt tarafından korunmaya alışmıştır.
Halk inançlarında bağlanmış olmak ve bağdan kurtulmuş veya bağa karşı korunmuş olmak türünden inançlar vardır. Bir nevi büyü olan bağlanmak veya bağlamak gelin ve daha ziyade damatlar için söz konusudur. Bağlanma çoğunlukla zifaf dönemi için geçerlidir. Bu büyüden korunmak ve kurtulmada da kurt ve onunla ilgili inançlar bir faktördürler. Kahramanmaraş, Adıyaman ve Kayseri’de kurt kanı ile sigara kâğıdına özel tılsım yazılıp damadın kapısının eşik altına gömülür ise ve gömen kimse ardına bakmadan oradan ayrılır ise, ayın dört defa doğma süresince damadın başarısız olacağına inanılır. Ardına bakmama, gömmenin eşiğin altına yapılmış olması sürenin ayın doğup batması ile sınırlanması bir yana, kurdun kanında bir gücün aranması üzerinde durulabilir.
Hakkâri’nin bazı yörelerinde bağlı çiftlerin bağlarını çözmek için gelin ve damadın parmakları kurt kanına bulanır ve çiftlerin kanlı parmakları çarpı işareti gibi çaprazlaştırılır. Çaprazlaştırmak, ters motifi halk inançlarında bir simgedir. Güneydoğu Anadolu Türkmenleri ve Hakkâri yöresinde bağlı çiftlerin bağının bozulmasında kurt postundan da yararlanılır, çiftlerin birleşmeleri kurt postu üzerinde sağlanırken kurdun henüz soğumamış kanı çiftlerin cinsel organlarına sürülür. Emel Esin’e göre Ergenekon Efsanesi’ndeki dişi kurt, don değişmiş bir dişi kamdır.
Bulgaristan’ın Kırcalı Sancağı ve Kayseri’nin bazı yörelerinde gerdeğe giren damada kapıdan hafif bir sesle seslenilir
“-Kurt musun koyun musun?
Vuslat gerçekleşmiş ise, damat içeriden,
“Kurdum” diye cevap verir. Beklenilen ilişki henüz kurulamamış ise aday cevap verirken,
“Koyunum” der. Bu tespitte kurt başarılı olmanın, koyun ise başarısızlığın imgesidir.
Kurt cinsilik bağlantılı bir tespit de Karaçay Türklerinden yapılmıştır. Davası adliyeye yansımış bir Karaçay ant içerken elini Kurt Kirişi’ne basar. Yemin edilirken çok kere kutsal nesneler üzerine el basılırken bu bulgudan hareketle kurdun kirişine kutsiyet atfedildiğini söyleyebileceğiz. Böylece birçok vücut aksamının hastalıklara karşı koruyucu ve hastalıklardan kurtarıcı olduğuna inanılan kurdun bu özelliğinin onun kutsiyetinden kabul edilebilir.
Kurt kirişinde olduğu gibi Kurt Büzüğü’nde de bazı hikmetler aranmıştır. Halk arasında kendisi çabuk kabul ettirebilen, kısa zamanda çevre edilebilen kimseler için “onda kurt büzüğü var” denir.
Tebris Türk halk inançları kütür coğrafyasında ‘Kol Çekmek’ diye bilinen kurtla ilgili bir tespitimiz oldu.. Bu bilgiyi Abdüleli Mücazi’den aldık daha sonra bu bilgileri ….. hanımdan teyit ve tekamül ettirme imkanı bulduk. Kol çekmek Uluğ Türkistan’da imzalamak karşılıklı imza atarak onaylamak anlamındadır. Ancak Tebriz havalisinde bayat ve Beydilli Türk tayfalarında yaşayan kol çekmek inanç ve uygulaması kurdun arka ayağından yararlanılarak yapılan bir tedavi şeklinin adıdır. Bunun için kurdun dirseğinden kesilmiş arka ayağı saklanır. Soyulan bu ayak kemiğinin pençe kısmı tırnakları ile birlikte muhafaza” edilir, saklanır. Herhangi bir şekilde korkmuş olan yetişkin kimsenin çıplak sırtı 3 veya 5 defa tırmalanır. Sonra bu ayağın taban kısmı ile korkan kimsenin sırtına aniden vurularak hastanın tiksinmesi, ürpermesi sağlanır. Tedavi aracı olan bu ayak 3-5 köyden sadece bir evde bulunur.. Bu uygulama ile korkan kimsenin korkusunun giderildiğine inanılır. Bu uygulamaya ‘Kol Çekmek’ denildiği gibi ‘Kurt eli Çekmek’ de denir. Bunu çok kere Ocak olarak da bilinen kocakarılar yaparlar. Tedavisi biten şahıslar için ‘Kurdu Döküldü’denir. Bazı yörelerde ‘kurt Eli Çekmek’ olarak da bilinir. Alaz/kurt eli çalınan kimsenin bu el boynuna ve şakaklarına da sürülür. Ayrıca sütü göğsünde biriken annelerin göğüsleri de bu yöntemle tedavi edilirler. Bu uygulama Çarşamba ve cumartesi günleri yapılır. Bu bölgede ayrıca kurt dişi, kurt kemiği ve kurt tırnağı nazardan korunmak için kullanılırken bunlarla birlikte dağdağan otu, deve tırnağı ve devetüyü, kedi tırnağı, kara taş kullanılır.
Kurdun koruyucu fonksiyon göstererek hastalığı önlediği alanlardan birisi de nazardır. Halk dilinde nazar için ‘yarı ölümdür’ denir. Bostanların korunmasında at ve öküz kafalarında olduğu gibi kurt kafasından da faydalanılır. Bazı yörelerde mesela Bolvadin’de Kuru kurt kafası etrafında Şamanist dönemi de içeren tavaf edercesine dönüldüğü olur. Dönmek ve döndürmeğin derinliklerinde Türk kozmogoni ve kozmolojisinin bulunduğunu biliyoruz. Türk kültürlü halklarda dönmek ve döndürmeği derinliklerinde Türk kozmogoni ve kozmolojisinin bulunduğu bilinmektedir. Kurt dişinin de nazara karşı koruyuculuğuna inanılır. Türkmenistan’da Özbekistan’da Türkiye’de kurt dişi, kurt tırnağı çocukların nazarlık olarak kullanılan mavi boncukları ile birlikte kullanılır. Bu hali ile kurt dişinin negatif enerjileri yansıttıkları inancının olduğu söylenebilecektir. Kurt dişi batı Anadolu’da nazara karşı korumasının yanı sıra rüyada sayıklamayı önlediğine de inanılır. Bu maksatla kurt dişi cepte taşınır. Kurt Aşığı’nın cepte taşınması bereket uğurluk veya benzerleri hallerde de koruyuculuğuna inanılır.
Kurtla ilgili bazı aksamı üzerinde taşıyan kimsenin kurttaki özelliklere sahip olabileceği inancı Kurt Ciğeri ve Kurt eti itibarı ile de geçerlidir. Kurt ciğeri yiyen kimsenin hayvan hastalıklarının tedavisinde başarılı olacağına ve Kurt Kebabı yiyen kimsenin de cesur olacağı inancı yaygındır.
Kurt gözü etrafında da bazı iyileştirici olduğuna dair inançlar gelişmiştir. Kumuk Türklerinde aralarında gerginlik yaşanan aile fertlerinin küskünlüğünü gidermek için aralarından kurt gözü geçirilir. Böylece barışacaklarına inanılır. Kurt gözünün adeta pozitif enerji yaydığı inancı vardır. Kurt gözü ile ilgili başka koruyucu ve iyileştirici inançlar da vardır. Kurutulmuş toz haline getirilmiş kurt gözünün sürme olarak göze çekilmesi halinde hastalanmayacağı, iyileşeceği ve iyi görebileceğine inanılır. Bu yörede geceleri kurttan bahsedilmeyeceği inancı vardır. Kurala uymayanların vücutlarından bir kıl koparmaları veya ateşe çivi atmaları gerektiği inancı vardır. Ayrıca kırkı çıkarılacak bebeklerin kırk suyuna kurutulmuş kurban gözü bulunmadığı hallerde ise kurutulmuş kurt gözü nün geçici olarak atıldığı biliyoruz.
Kurt gözü insanlar arasında muhabbet vasıtası olarak kullanılırken Kurt Yağı da gerginlik yaratmada kullanılır. Kapısına Kurt yağı sürülmüş bir ailenin fertleri arasında tatsızlık yaşanacağına inanılır. Yağla ilgili bu inanç domuz için de söylenilmektedir.
Dr. Yaşar Kalafat
Yorumlar
Yorum yap