18) KIRIM TATAR EFSANELERİ
Yayin Tarihi 11 Haziran, 2009
Kategori TÜRK VE DÜNYA DESTANLARI
KIRIM TATAR EFSANELERİ
——————————————————————————-
Efsaneler Kırım Tatar Halk edebiyatının en eski türlerindendir. Onlar küçük hikâyeler gibi oluşturulmuş sade bir yapıya sahiptirler. Bu türde abartma, benzetme, usûlleri folklorun diğer türlerine göre daha fazladır. Bu eserlerdeki kahramanlar farlı yönleriyle birbirlerinden ayrılırlar.
Çok eski devirlerde oluşan efsanelerde cinler, oburlar şeytanlar, deniz anası gibi unsurlar bulunur. Fakat buna rağmen efsanelerin muhtevası, işlenen vak’alar, daima hayatla bağlı bir şekilde tasvir edilirler. Bu konuda Ukraynalı şair M. Rılski, “Bu eserlerde fantastik unsurlar çok fazladır. Değişik zamanlarda bu eserlerde cadılar, mucizeli güçler bulunur. Fakat bu eserlerde esas iştirak eden şahıslar halktır ve onun cesareti, alicenaplığı, fedakârlığı anlatılır. Efsanelerde Kırım’ın uzak ve yakın geçmişi, vatana, halka duyulan sadakat, iyilik, edebî sevgi tasvir edilmektedir.”
Efsaneler Kırım’ın tarihi, tabiatı, Kırım Türklerinin örf-âdetleri inançları ile ilgilidir. V. H. Kondaraki 1883 yılında yazdığı “Kırım Efsaneleri” isimli eserinin söz başı kısmında “Kırım yarımadasının yalı boyunda gelecek nesillere nasihat maksadı ile yerli halkın hakkında efsanevî hikâye oluşturmadığı bir köy, bir yıkıntı, bir taş, şekil kalmadı”.54 demektedir.
Meşhur şair M. Rılski “Kırım Efsaneleri” isimli kitabına 1968 yılında yazdığı “Tsevtı s çernomorsjogo” ismini verdiği söz başında bu fikri onaylar. “Kırım’ın geçmişi isimsiz halk ediplerinin eserlerinde geniş bir şekilde aksettirilmiştir.”55
Kırım Tatar efsanelerini belli bir düzenle rıeşredenlerden biri de V. Konlaraki’dir.56 Daha sonra Kırım efsaneleri kitap halinde N. Marks tarafından neşredilmiştir.57 Sovyet devrinde Kırım Tatar efsaneleri A. Konçevski58, S. Kotsübinski59 tarafından kitap halinde yayımlanmıştır.
Ancak şunu belirtmek gerekir ki, bugüne kadar neşredilen eserlerdeki bütün efsaneler Rusça’ya tercüme edilerek neşredilmişlerdir. Bu durum diğer milletlerin de Kırım Türk efsanelerini öğrenmelerine sebep olduysa da, ana dilde neşredilmemesi inceleme yapılmasında ciddî problemler yaratmaktadır. Çünkü Rusça’dan tercüme ederken efsanelerin pek çok hususiyetleri, zenginlikleri eksilmektedir. Doğrudan doğruya halkın ağzından çıktığı gibi olmuyor. Kırım Tatar Türkçesi ile üç efsane neşredilmiştir. Bunlar “Arzı Kız”, “Altın Beşik” ve “Ayuv dağ”” efsaneleridir.60
Kırım efsanelerini toplama ve neşretme işleri ile uğraşanlardan R. M. Vul, V. İ. Şlayapoşnikov, G. Taran gibi isimleri saymak mümkündür. Ancak bu eserler düzeltilmiş ve sözlü edebiyat ürünü olmaktan çok, yazılı edebiyat ürünü hâline gelmişlerdir.
R. M. Vul ve V. İ. Şlyapoşkinov 1957 yılında yazdıkları “Kırım Efsaneleri” isimli eserde Kırım efsanelerini yayımlamışlardır.61
Bu çalışmaların maksadı, gezginlerin, turistlerin dikkatini Kırım’ın tarihî yerlerine, tabiat güzelliğine, efsanevî kayalarına çekmek ve gelenlerin sayılarını arttırmak olmalı . Efsanelerde tarihi, tarihî yerleri, şehirleri, köyleri, nehirleri, tarihî abideleri tuhaf şekilli kayaları, kırların oluşmaları anlatılır. Efsaneler, halkın inançları doğrultusunda uzun asırlar boyunca oluşan anonim masallardır.
Bu efsanelerin mevzu’u, tasvir edilen vak’alar, öne sürülen maksadlar dikkate alınarak şu bölümler altında sınıflandırılabilir: Tarihî vak’a ve tarihî şahıslar, yerler hakkındaki efsaneler (Alim hakkındaki efsaneler, tabiattaki mucizeli tılsımlı hadiselerle ilgili efsaneler, kayalar, nehirler, kırlar, mağaralar, kaynaklar, şehirler, köyler, heykellerin oluşması ile meydana gelen efsaneler, halkın hayatı ile ilgili efsaneler “Arzı Kız”, “Ayuv Dağ”, “Bin Baş Koba” (Bin Başlı Mağara”, “Opuk Kaya”, “Aytodor Burum”, “Koturlu Taş”, “İnkermen Kobası” “Ahtiyar” “Bağçasaray Şöyle Kuruldu”, “Yalta Nasıl Yaratıldı”, “Kan Kaya”, “Akmescit” vb.
Zuhal YÜKSEL
Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, Ankara 1999 – Cilt.13 Sf.52
53 M. Kılskiy, Leğendi Qrıma,Simferopol 1968,s.6.
54 V.X.Kondaraki, Leğendi Qrıma,M.,18S3,s.3.
55 M.Rılsiy,Age.,ss.5.
56 V.Konlaraki, Leğendi Krıma, M. 1883
57 N.Marks, Leğendi Krıma, Vıp. I-Ş.M, 1914-1917.
58 A.Konçevskiy, Skazki Leğendi i Predaniya Krıma, M-L.,1930.
59 S.D.Kotsübinskiy, Skazki i Leğendi Krıma, Simferopol 1937.
60 Tatar Xalq Masalları ve Efsaneleri, Simferopol 1937.
61 R.M.Vul, V.İ.Şlyapoşnikov, Krımskie Leğendi, Simferopol 1957, s.4.
EFSANELER:
http://www.yenidenergenekon.com/181-haydutlar-magarasi-kiziltas-efsanesi/
http://www.yenidenergenekon.com/182-altin-besik/
http://www.yenidenergenekon.com/183-ayi-dagi/
http://www.yenidenergenekon.com/184-arzi-kiz/
Yorumlar
“18) KIRIM TATAR EFSANELERİ” yazisina 1 Yorum yapilmis
Yorum yap
Bir tarih öğretmeni olarak söylüyorum ki sayfanız ve bilgileriniz harika burayı kaynak olarak kullanıyorum. Yolunuz açık olsun kardeşlerim Allah sizlerden razı olsun…