17) Türk Tarihi Kronolojisi (1900-1914)
Yayin Tarihi 26 Nisan, 2015
Kategori KRONOLOJİ
Türk Tarihi Kronolojisi
1900
1900 Darülfünun’un açılması (Osmanlı).
1900 Planck’ın (1858-1947) kuantum kuramını geliştirmesi (Almanya).
1900 Freud’un (1856-1939) “Rüyaların Yorumu” adlı kitabı yayımlaması; psikanalizin başlangıcı (Avusturya).
1900 Rusya, doğu Pamir’i ilhâk etti.
Haziran 1900 Çin’de Boxer ayaklanması: Tarihe Boxer ayaklanması olarak geçen, Çin’deki bütün yabancıları ülkeden çıkarmayı amaçlayan ve devletçe de desteklenen köylü ayaklanması başladı. Elçiler, aileleri, elçilik görevlileri ve yüzlerce hıristiyan, elçilik binaları ve Pekin’deki katolik katedralinde mahsur kaldı (20 Haziran 1900). Ayaklanma 7 Eylül 1901’de sona erdi.
1901 Rus Sosyalist Devrimci Partisi’nin kuruluşu.
1902 Paris’te I. Jön-Türk Kongresi.
1902 Mustafa Kemal, Harp Okulu’nu teğmen rütbesiyle bitirerek, Harp Akademisi’ne girdi.
1902-1963 Nazım Hikmet Ran (Türkiye).
1903 Rus Sosyal Demokrat Partisinin, Londra’da yapılan ikinci kongresinde Bolşevikler ve Menşevikler olarak ikiye bölündü.
1903 Motorlu uçağın ilk uçuşu; Wright Kardeşler (ABD).
1904 Kamus-i Türki adlı sözlüğün yazarı Şemsettin Sami (1850-1904) öldü.
1904 Mihail Çakır, Gagavuz Türkçesiyle ilk gazeteyi çıkardı ve Gagavuz Türkçesi’nin edebî bir dil haline gelmesi için ilk meşaleyi yaktı.
1904 İngiltere-Fransa anlaşması.
1904 Yusuf Akçura’nın (1876-1935) Kahire’deki “Türk” adlı gazetede “Üç Tarz-ı Siyaset” seri yazısının yayımlanması. Türkçülük, Osmanlıcılık ve İslamcılık siyasetlerinin tahlili.
1904 İkinci Sason isyanı (Osmanlı, Ermeni).
Nisan-Mayıs 1904 Akçuraoğlu, Kahire’de “Türk” adınlı gazetede ‘Üç Tarz-ı Siyaset’ adındaki seri makalelerini yayınladı. Bu makalelerinde Pantürkçülüğün varoluş nedenini açıklıyordu. Akçuraoğlu bu yazısında Osmanlıcılığı ele alıyor ve reddediyordu. Çünkü Osmanlıcılık, Türklerin haklarını azaltıyordu. Panislamizm, Osmanlı İmparatorluğu içinde Müslüman olmayan gruplarla çelişki oluşturduğu için eleştiriliyor, Türkçülük ise birlik için tek gerçek fırsat yarattığı için övülüyordu. Akçuraoğlu ve taraftarları merkezinde Türkiye olmak üzere yakın bir çevre olarak tüm Türklerin milllî birliğini tartışıyordu. İlk kez, milliyetçilik, İmparatorluğun kalımı için uygulanabilirliği ve yararlılığıyla Osmanlıcılığa ve Panislamizme karşı açıkça tercih edilen tutarlı bir seçenek olarak öneriliyordu. Bu makale aynı zamanda Pantürkçülüğün siyasi yanına dikkat çekerek onun kısa ve özlü bir tanımını ortaya koyuyordu. Gaspıralı ve savunucuları ise vurguyu kültürel alana yapmışlardı (Nisan-Mayıs 1904).
Ekim 1904 Türkiye ile Almanya arasında bir telgraf anlaşması imzalandı (4 Ekim 1904).
1904-1905 Mançurya’nın işgali sonucu Rus-Japon Savaşı: Rusya’nın yenilgisiyle sonuçlandı.
1905 Rus Devrimi.
1905 M. Kemal, Harb Akademisi’nden Yüzbaşı rütbesîyle mezun oldu. Şam’daki 5. Orduya tayin edildi.
Ocak 1905 St. Petersburg’da ‘Kanlı Pazar’, I. Rus Devrimi başladı: İşçi gösterilerinin kanla bastırılmaya çalışılması, Rusya’da geniş katılımlı büyük grevlere/ayaklanmalara ve ‘1905 Rus İhtilali’ ne sebep oldu. İhtilal bastırılmasına rağmen, Çar’ı, Meclis’i açmaya ve seçimler yapmaya mecbur etti (21 Ocak 1905).
15-28 Ağustos 1905 Tüm Rusya Müslümanları I. Kongresi: 1905’te 15-28 Ağustos tarihleri arasında Nidzhni-Novgorod’da gerçekleştirildi ve bu kongreye yaklaşık 150 delege katıldı. Katılanlar çoğunlukla orta ya da yüksek burjuva kökenlilerden oluşuyordu. Gaspıralı, kongreyi yönetenlerden biriydi. Azeriler ve Türkistan, Sibirya ve İç Rusya’dan da dikkate değer bir katılım olmakla birlikte çoğunluğunu Tatarlar oluşturuyordu. Kongre, bir Müslümanlar toplantısı olarak sunuldu. Alınan kararların ilki de, Rusya’daki genç liberal burjuvazinin taleplerine benzer reformlar için çabalayacak olan tüm Rusya Müslümanlarının Birliği’nin sağlanmasıydı. Kongre ayrıca 16 alt birimde ele aldığı ve her birinin seçilmiş yerel meclislerden oluşan bir Tüm Rusya Müslümanları daimi organı oluşturmayı ve bu birliğin merkezinin de Bakü’de olmasını karar altına aldı (15-28 Ağustos 1905).
Ekim 1905 St. Petersburg’da Grevler ve İlk ‘sovyet’ (mahalli ihtilal meclisi) in kuruluşu (Ekim 1905). Ekim Anayasası, yeni Rus Parlamentosu Duma’nın toplanmasına imkan tanıdı.
Aralık 1905 Moskova’da işçi ayaklanmaları. Kara Yüzler’ce çok sert bir şekilde bastırılması (Aralık 1905).
1905-1917 Rusya boyunduruğu altındaki Müslümanların kültürel inkişaf ve istiklala mücadelesi yılları.
1906 İran’da meşrutiyet devrimi: İran’da Meşruti Monarşiye geçilerek Ulusal Danışma Meclisi toplandı.
1906 Mustafa Kemal, Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’ni kurdu.
1906 İlk halk tiyatrosu, Tatar Türkçesi ile oyun sahneledi.
1906 Rusya’da ilk Meclis/Duma (27 Nisan/10 Mayıs – 8/21 Temmuz 1906)2 açıldı.
İkincisi (20 Şubat/5 Mart – 3/16 Haziran 1907); üçüncüsü (1907-1912) ve dördüncü Duma (1912-1917)
1906 Selanik’te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nin kurulması.
1906 Prens Sabahattin’in Teşebbüs-i Şahsî ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni kurması (Osmanlı).
1906 Türkistan’ı Avrupa Rusyası’na bağlayan Orenburg-Taşkent Demiryolu’nun tamamlanması.
13-23 Ocak 1906 Tüm Rusya Müslümanları II. Kongresi: Gaspıralı’nın başkanlığındaki İkinci Kongre, 100 civarında Tatar, Kırgız, Kırım ve Kafkas delegesinin katılımıyla 13-23 Ocak 1906 tarihinde St. Petersburg’da gerçekleşti. Kongre sonucunda ‘Rusya Müslümanlarının İttifakı’nın kuruluş kararı alındı. Sonuçta İmparatorluk içindeki tüm Müslümanların gerçek temsilinden ziyade, esas itibariyle Tatar ve Azeri milliyetçileri ağırlıktaydı. Bu kongrede zamanın çoğu Duma’daki üyelerin nasıl ortak bir tutum alması gerektiği üzerinde duruldu (13-23 Ocak 1906).
16-20 Ağustos 1906 Tüm Rusya Müslümanları III. Kongresi: Kazan Tatarları ağırlıklı olmak üzere 16-20 Ağustos 1906 tarihinde Nidzhni-Novgorod yakınlarında bir yerde toplandı. Yönetici komitenin 14 üyesinden 10’u Volga Tatarlarından, 1 Kırım Tatarı (Gaspıralı), l Azeri, l Kazak ve l Türkistanlıdan (ki aslında bu da Tatar’dı) oluşuyordu. O yıllarda Türkistanlılar kongrelere pek aktif bir şekilde katılmamakla birlikte Pantürkçülükle oldukça ilgiliydiler. Üçüncü Kongre, İkinci Kongre’de benimsenen platformu bir program kabul edip İttifak’ı bir siyasi partiye dönüştürme kararı aldı (16-20 Ağustos 1906).
Ekim 1906 Yusuf Akçura (Akçuraoğlu), “Kazan Muhbiri” adlı dergiyi yayınlamaya başladı (Ekim 1906).
1907 Mustafa Kemal gizlice Selanik’e geçip, orada da, Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin bir şubesini kurdu.
1907 Mustafa Kemal, Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) Rütbesini alarak Makedonya’daki 3. Ordu emrine verildi.
1907 Paris’te II. Jön-Türk Kongresi.
1907 Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin “İttihat ve Terakkî Fırkası” adı altında birleşmeleri.
1907 Muhammed Ali Şah (1907-09), İran Kazak Tugayı’nın yardırnıyla meclisi kapattı. Bunu izleyen iç savaşta Muhammed Ali’nin tahttan indirilmesiyle meclis yeniden güçlü bir konum elde etti. Aralarındaki bölgesel rekabete 1907’de son veren İngiltere ve Rusya, İran’ı da iki ayrı nüfuz alanına ayırdı.
1907 İngiltere-Rusya anlaşması.
1907 Paris’te kübik resimler sergisi; Picasso (1881-1973), Braque (1882-1963).
1908 Mustafa Kemal, Selanik-Üsküp (şark) Demiryolları müfettişliğine atandı.
1908 Rumeli’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Hürriyet beyannamesi ve II. Meşrutiyet’in başlaması (Osmanlı, 23 Temmuz 1908).
1908 II. Abdülhamit’in seçimlerin yapılmasını buyurması (Osmanlı, 24 Temmuz 1908).
1908 Umum Rusya Müslümanları Kongresi ve Gaspıralı’nın Dil Birliği’nin Kabûlü
Temmuz 1908 İkinci Meşrutiyet ilan edildi (23 Temmuz 1908 Osmanlı).
Temmuz 1908 Türk basınında sansür uygulaması kaldırıldı.
24 Temmuz, sonraki yıllarda Basın Bayramı olarak kutlanmaya başlandı (24 Temmuz 1908).
Eylül 1908 Osmanlı Ahrar Fırkası kuruldu (14 Eylül 1908).
Ekim 1908 Bulgaristan, Osmanlı İmparatorluğu’ndan bağımsızlığı ilan etti (5 Ekim 1908).
Aralık 1908 İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra, Meclis-i Mebusan açıldı (17 Aralık 1908 Osmanlı).
1908-1912 Çin’de King hanedanının son temsilcisi Xuantong (P’u-i, doğumu 1906) dönemi.
1909 Filistin’de, Tel Aviv kasabası kuruldu.
1909 Buhara’da Genç Buharalılar Cemiyeti’nin kuruluşu.
Nisan 1909 31 Mart Olayı meydana geldi (13 Nisan 1909 Osmanlı).
Nisan 1909 Adana’da Ermeni isyanı (14 Nisan 1909, Osmanlı, Ermeni).
Nisan 1909 31 Mart Vakası üzerine Harekat Ordusu Yeşilköy’e ulaştı; İstanbul’daki kargaşaya son vererek düzeni sağladı (19 Nisan 1909 Osmanlı).
Nisan 1909 II. Abdülhamid tahttan indirildi; V. Mehmed Reşad tahta çıkarıldı (27 Nisan 1909).
1910 Mustafa Kemal, Selanik 3. Tümen kurmay başkanlığına atandı.
1911 Çin’de vuku bulan Cumhûriyet İnkılâbı, Qing Hanedanı’nı sona erdirdi.
1911 Mustafa Kemal, Selanik’te bulunan 38. Piyade Alay Komutan Vekilliği’ne atandı.
1911 Mustafa Kemal, Kuzey Afrika (Trablusgarb-Bingazi)’da vazifeli. Burada Binbaşı rütbesine yükselmiştir.
Ağustos 1911 İstanbul’da Türk Yurdu derneği kuruldu. Mehmet Emin Yurdakul, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Ali Hüseyinzade, Ali Muhtar, Ziya Gökalp gibi birçok Türk Milliyetçisini bünyesinde barındırmaktaydı. Derneğin amacı, Türklerin kültürel düzeyini yükseltmek olarak belirlendi. Aynı yıl bir de Türk Yurdu adlı mecmua çıkarmaya başladı. Türk Yurdu Mecmuası, İstanbul’un işgal altına girmesi ile yayınına bir süre ara verdiyse de, Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra tekrar yayımlanmaya başladı. Çeşitli kesintilerle birlikte günümüze kadar yayın hayatını sürdüren Türkiye’deki uzun süreli yayımlanan hemen tek dergidir. Türk Yurdu Mecmuası, 1912 yılından bu yana Türk Ocağı derneği’nin yayın organı olarak çıkmaktadır (Ağustos 1911).
Eylül 1911 İtalyanlar, Trablusgarp’ı ele geçirmek için Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti (29 Eylül 1911).
Ekim 1911 Çin’de Sun Yat-San liderliğindeki devrimciler, Manchu hanedanını yıktı (10 Ekim
1912 Kazaklar arasında, Alaş Orda partisi kuruldu.
1912-1913 Mustafa Kemal, Balkan Savaşları dolayısıyla Trakya ve Çanakkale’de çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bolayır’da kurulan kolordunun hareket şubesi müdürlüğüne getirildi.
1912 Balkan Savaşları başladı.
Mart 1912 Türk Ocağı 190 askeri tıbbiye öğrencisinin teşvik ve teşebbüsüyle ve dönemin önde gelen Türk Milliyetçisi aydınlarından Mehmet Emin (Yurdakul), Dr. Fuat Sabit (Ağacık), Ahmet Ağaoğlu ve Yusuf Akçura tarafından İstanbul’da kuruldu (25 Mart 1912). İstanbul’un işgal edilmesi üzerine mensupları Anadoluya geçerek Kurtuluş Savaşına katıldılar, Ocağın faaliyetleri sekteye uğradı. Ocak ancak 1924’te Ankara’da yeniden açıldı.
Nisan 1912 II. Dönem Meclis-i Meb’usan toplandı (18 Nisan 1912 Osmanlı).
Temmuz 1912 Japon İmparatoru Meiji 59 yaşında kanserden öldü (5 Temmuz 1912).
Ekim 1912 Uşi Anlaşması imzalandı. Trablusgarp Savaşı sonunda, Osmanlı Devleti ile İtalya arasında imzalanan anlaşma gereğince; Trablusgarp ve Bingazi, İtalyanlara bırakıldı (15 Ekim 1912).
Kasım 1912 Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti (28 Kasım 1912).
1913-1915 Mustafa Kemal, Balkan Savaşlarından sonra Sofya Ateşe Militerliği’nde bulundu.
1913 İttihatcılar, sadrazam Kamil Paşa’yı uzaklaştırarak yerine Mahmut Şevket Paşa’yı getirdiler. (Babıali Baskını ile)
1913 Bir Bilim ve Sanat Akademisi olarak hizmet vermeyi amaçlayan Türk Bilgi Derneği kuruldu. Dernek ayrıca İstanbul’da 6 sayısı çıkan Bilgi Mecmuası adında bir dergi çıkardı.
1913 Macaristan’da “Turan Mecmuası” yayımlanmaya başladı. Derginin asıl amacı, Turan dilleri, tarihi ve halkbilimi üzerine bilimsel araştırmalar olmakla birlikte, belli siyasi amaçları da vardı. Gerçekte nihai amacı kabaca, ‘Volga, Hazar Denizi, İran ve Altay Dağları arasındaki bölgede’ bir Turan Devleti’nin kurulmasıydı. İlk sayısının başlık künyesinde ‘Turan Mecmuası, Turan Cemiyeti’nin Ayhk Organı (TURÂN A Turâni Târsasâg Magyar Âzsiai Târsasâg Follyöirata)’ yazısı yer alıyordu. 1918’den itibaren Almanca, Macarca olarak, Turan, ‘Doğu Avrupa-Yakın ve Ortadoğu Çalışmaları, Süreli Yayını’dır ifadesi eklendi. 1924’te ayrıntılı bir Fransızca altyazıyla dergi, ‘Turan halklarının tarihi, etnografyaları, siyasî durumları ve edebiyatları yanı sıra, Batıyla kültürel esinleri ve tarihsel bağlarına’ değindiğini ileri sürüyordu. Dergi, özellikle 610 milyon Turanlının bulunduğu iddiasıyla Turan ülküsünün pratikte uygulanabilir olduğuna okuyucuyu ikna etmeye çabalıyordu.
Ocak 1913 Sadrazam Kamil Paşa’yı görevinden uzaklaştıran İttihatçılar, yerine Mahmut Şevket Paşa’yı getirdiler (23 Ocak 1913 Osmanlı).
Mayıs 1913 I. Balkan Savaşı sona erdi (30 Mayıs 1913).
Haziran 1913 Sadrazam Mahmud Şevket Paşa öldürüldü (11 Haziran 1913). Yeni Sadrazam olarak Said Halim Paşa göreve başladı (Osmanlı).
Haziran 1913 II. Balkan Savaşı başladı (29 Haziran 1913).
Eylül 1913 II Balkan Savaşından sonra Bulgaristan ile İstanbul Antlaşması imzalandı (29 Eylül 1913).
Kasım 1913 II. Balkan Savaşı’ndan sonra, Yunanistan ile Osmanlı Devleti arasında Atina Antlaşması imzalandı (14 Kasım 1913).
Şevket Koçsoy
Yorumlar
Yorum yap