15) Türk Tarihi Kronolojisi (19. y.y. 1800-1876)
Yayin Tarihi 17 Nisan, 2015
Kategori KRONOLOJİ
Türk Tarihi Kronolojisi
XIX. yüzyıl
1801 Kazan’da Vilayet gazetesi yayımlanmaya başladı. 1801-1825 Aleksandır I. (Rus İmparatoru).
1804 (Hive’de) Kongrat Sülâlesi, Han unvanını kullanmaya başladı. 1804 Kazan Üniversitesi kuruldu.
1804 Richard Trevithick raylar üzerinde giden ilk buharlı lokomotifi yaptı.
1804 Kara Yorgi önderliğinde Sırp İsyanı’nın başlaması (Osmanlı’ya karşı).
1804 Rus kuvvetlerinin Azerbaycan hanlıklarını işgal etmesi: Gürcistan’ı ilhak ardından burasını bölgeyi işgal için bir üs olarak kullanan Ruslar, buradan hareketle 1804-1827 yılları arasında bütün Azerbaycan hanlıklarını birer birer ele geçirdi.
Aralık 1804 Napolyon, Fransa İmparatoru oldu (2 Aralık 1804).
1805- 1809 Napolyon’un büyük meydan muharebeleri.
1805 Kavalalı Mehmet Ali’nin Mısır Valisi atanması.
Kasım 1805 Napolyon Viyana’ya girdi (13 Kasım 1805).
1806-1837 Hindistan’da Akbar Şah II (Muhyiddin) saltanatı.
Mayıs 1807 Nizam-ı Cedid kaldırıldı (29 Mayıs 1807 Osmanlı).
1807-1808 IV. Mustafa’nın saltanatı (Osmanlı).
1807 Vehhabiliği kabul eden Suudiler’in Hicaz’ı istila etmeleri.
1807 Prusya’da serfliğin kaldırılması.
1807 Britanya İmparatorluğunda köle ticaretinin yasaklanması.
1807 III. Selim’i tahttan indiren Kabakçı Mustafa isyanı (Osmanlı).
Temmuz 1808 Sultan IV. Mustafa, III. Selim (d. 1761)’i öldürttü (Temmuz 1808).
Temmuz 1808-1839 Alemdar Mustafa Paşa’nın II. Mahmut’u tahta çıkarması ve II. Mahmut’un saltanatı (Temmuz 1808-1839 Osmanlı).
Eylül 1808 Sened-i İttifak imzalandı (29 Eylül 1808).
Ekim 1808 Nizam-ı Cedid, Sekban-ı Cedid adıyla yeniden kuruldu (14 Ekim 1808) Osmanlı).
1808 Alemdar Mustafa’nın yeniçeri isyanı sonucunda ölmesi.
1808 Orta ve Güney Amerika’da İspanya ve Portekiz’e karşı isyanlar; 1828’e değin 13 bağımsız devlet doğacaktır.
1812 Osmanlı-Rus Bükreş Barış Antlaşması.
1812 Napolyon’un Rusya seferi.
1812 Silindir baskı makinesi ve gazetelerde kullanılmaya başlaması.
1815 Napolyon’un Waterloo’da yenilmesi ve St. Helena adasına sürgün edilmesi.
1815 Viyana Kongresi yapıldı.
1818-1889 Şehabeddin Mercanî. “Müstefâdü’l-Ahbâr fî Ahvâl-i Kazan ve Bulgar” adlı eserin müellifi. Bu eserinde, Bulgar Türkleri’nin İslamiyeti ta, Halife el-Me’mun (227-232/813-833) zamanında kabul ettiklerini zikreder.
1820’ler Avrupa edebiyat ve resminde Romantizm: Byron (1788-1824), Chateaubriand (17681848), Heine (1797-1856), Turner (1775-1851), Delacroix (1798-1863).
1820 Yanya kuşatması (Osmanlı).
1820-1828 Hocalar, Altışehir (Tarım Havzası)’de, Çin sultasına karşı yeniden başkaldırdı.
1820-1840 Kazaklar, Rus tahakkümüne baş kaldırdılar.
1821 Yunan İhtilali’nin başlaması (Osmanlı’ya karşı).
1821 M. Faraday’ın elektrik motorunu ve jeneratörü icat etmesi (İngiltere).
1822 Kazak Orta Cüz Hanlığı, Ruslar tarafından ilgâ edildi.
1824 Kazak Küçük Cüz Hanlığı, Ruslar tarafından ilgâ edildi.
1822 Karaçaylar, 1812’de girdikleri Rus boyunduruğundan kurtulmak için ayaklandılar fakat ağır bir yenilgiye uğradılar. Karaçayların soylarının Hun ve İskitlere kadar uzandığı söylenmektedir. Bir Kıpçak boyu olan Karaçaylar, Balkarlar gibi uzun süre göçebe bir hayat sürdüler. 15. yy’dan 1812’ye kadar Osmanlı himayesinde Kabartay beylerine bağlı kaldılar.
Temmuz 1824 Patrik Karabet, Anadolu’daki Ermeni cemiyetlerine gönderdiği talimatla, Ermeni okullarının sayısını çoğaltılmasını emretti (10 Temmuz 1824).
1825 İlk buharlı yolcu treni (İngiltere’de).
1825-1830 Endonezyalıların Hollandalılara karşı ayaklanması.
1825-1855 Nikola I. (Rus İmparatoru).
1825-1880 Ziya Paşa (Osmanlı).
1826 Afganistan’da Barakzai (Muhammedzai) Hanedanlığı kuruldu.
1826 Fransız fizikçi Joseph Niepce, tarihteki ilk fotoğrafı çekti.
Haziran 1826 Vaka-i Hayriye: Yeniçeri Ocağı kaldırıldı ve Asakir-i Mansure-i Muhammediyye kuruldu (14 Haziran 1826 Osmanlı).
1826-1871 Şinasi (Osmanlı).
1827 Önce Kahire, sonra İstanbul’da Tıbbiye Mektebi’nin kurulması.
1827 l5.yy. sonlarında Osmanlı’ya bağlanan Balkarlar, Rus boyunduruğu altına girdiler. 1917’den sonra Karaçaylılarla birlikte Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti içinde yer almışlar ve 1921’de Kabartay oblastına katılmışlardır.
Nisan 1827 Yunanistan’ın bağımsızlığına dair Petersburg Protokolü, İngiltere ile Rusya arasında imzalandı (4 Nisan 1827).
1827-1829 Türkiye ile savaş, Rusya’nın Balkanlar’da hakimiyet kurma teşebbüsleriyle sonuçlandı.
Nisan 1828 Rusya, Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etti (26 Nisan 1828).
Eylül 1829 Rusya ile Osmanlı arasında Edirne Antlaşması imzalandı (14 Eylül 1829).
1830 Fransa, Almanya, İtalya, Polonya’da devrimci hareketler.
1830 Belçika’nın bağımsızlığı.
Nisan 1830 Avrupa devletleri, Osmanlı’dan, kurulan bağımsız Yunan Devleti’ni onaylanmasını istediler (8 Nisan 1830).
Nisan 1830 Osmanlı Hükümeti, Yunan Devleti’nin kurulması hususunda hazırlanan protokolü imzalayıp Yunan Devleti’nin varlığını resmen kabul etti (24 Nisan 1830).
Mayıs 1830 Osmanlı-Amerikan Ticaret ve Dostluk Antlaşması imzalandı (7 Mayıs 1830).
Temmuz 1830 Fransa’nın Cezayir’i istilası (4/5 Temmuz 1830).
Eylül 1830 Patrona Halil İsyanı başladı (28 Eylül 1830 Osmanlı).
Kasım 1831 Osmanlı’da ilk Türkçe resmî gazete; “Takvim-i Vekâynin yayıma başlaması (11 Kasım 1831).
1831 Mısır’da Mehmet Ali Paşa isyanı başladı (Osmanlı’ya karşı).
1832 Goethe’nin ölümü (d. 1749).
1833 Alman gümrük birliğinin (Zollverein) kurulması.
1831-1833 Babıâli Tercüme Odasının kurulması.
1833 Osmanlı-Rus Hünkâr İskelesi Antlaşması (ittifak).
1833 Mısır ile Kütahya Mukavelesi (Osmanlı).
1834 Mekteb-i Harbiye’nin açılması (Osmanlı).
1834 İlk mekanik biçer kullanılmaya başlandı (ABD).
1837 Isambard Kingdom Brunel, ilk kıtalararası buharlı gemiyi yüzdürdü.
Kasım 1837 ‘Eser-i Hayr’ adlı Osmanlı yapımı buharlı gemi, denize indirildi (26 Kasım 1837).
1837/1838-1846/1847 Kenesarı Kasımov önderliğinde Rus tahakkümüne karşı Kazak direnişi. Millî istiklâl mücâdelesi.
1837-1858 Hindistan’da Bahadur Shah II (Ebu’l-Zafer Muhammed Siracüddin)’ın saltanatı. Son Babür şahı, devleti İngilizler tarafından ilhak edilince sürgüne gönderildi.
1838 İlk Rüşdiyelerin kurulması (Osmanlı).
1838 İlk elektrikli telgraf (İngiltere).
Ağustos 1838 İngiliz tüccarına geniş imkanlar tanıyan Osmanlı-İngiliz Balta Limanı Ticaret Muahedesi/Sözleşmesi imzalandı. Bu muahede ile gümrük resmi oranı, ihracatta yüzde 12, ithalatta yüzde 5 olarak tespit edildi (16 Ağustos 1838).
1839 İbrahim Paşa ordusu karşısında Osmanlı’nın Nizip bozgunu. 1839 Osmanlı Sultanı II. Mahmut’un ölümü.
Mayıs 1839 Mektebi Şahane-i Tıbbiye açıldı (14 Mayıs 1839 Osmanlı).
Kasım 1839 Osmanlı İmparatorluğu’nda anayasalı düzene ilk ciddî yaklaşma girişimi; Mustafa Reşit Paşa’nın (1800-1858) Gülhane Hatt-ı Hümayunu (Tanzimat Fermanı) ilan edildi; Tanzimat Devri başladı (3 Kasım 1839).
1839-1842 İlk Afyon Savaşı, Avrupa güçlerine karşı Çin’in yenilgisi ile sonuçlandı.
1839-42 İlk İngiliz-Afgan Savaşı, Britanya’nın Kâbil ve Kandahar’ı ele geçirmesi ile sonuçlandı.
Temmuz 1839-1861 II. Mahmud’un vefatı üzerine Abdülmecid tahta çıktı (1 Temmuz 1839-1861 Osmanlı).
Mart 1840 Halkın sağlığının korunması ve iyileştirilmesi için Meclis-i Umur-ı Tıbbiye kuruldu (3 Mart 1840 Osmanlı).
1840 Osmanlı Devleti’nde ilk özel gazete; William Churchill’in Cerîde-i Havadis’i yayımlaması.
Temmuz 1840 Osmanlı, İngiltere, Prusya, Avusturya ve Rusya arasında Londra Mukavelesi imzalandı. Mukavele hükümlerine göre; Osmanlı Devleti, Mısır’ı veraset, Suriye’nin kaydı hayat şartıyla Mehmet Ali Paşa’ya vermeyi kabul etti (15 Temmuz 1840).
1840-1842 İngiliz-Çin Afyon Savaşı.
1840-1888 Namık Kemal (Osmanlı).
1841 Mısır’ın Osmanlı Asya topraklarından çıkarılması.
Mayıs 1841 İngiltere’nin yardımıyla Mısır meselesi halledildi. Mısır veraset usulü ile Mehmed Ali Paşa’ya bırakıldı (24 Mayıs 1841 Osmanlı).
1842 Boğazlar Mukavelesi.
1842 Stoddart ve Conolly’nin, Buhara Emiri Nasrullâh tarafından hapis ve idam edilmeleri.
1843-1847 Altışehir’de Altı Hocalar isyanı.
Nisan 1845 Polis (zabıta) Teşkilatı kuruldu (10 Nisan 1845 Osmanlı).
1845-1849 İngilizler’in Pencap ve Keşmir’i almaları.
1846 Meksika-ABD Savaşı’nın başlaması.
1846 Besteci Dede Efendinin ölümü (d. 1778).
1848 Kazak Ulu Cüz Hanlığı, Ruslar tarafından ilgâ edildi.
1848 Avrupa’da devrimler (1948 ihtilalleri) ve Fransa’da İkinci Cumhuriyet.
1848 Marks (1818-1883) ve Engels’in (1820-1895) “Komünist Manifesto”‘yu yayımlamaları.
Aralık 1848 Fransuva Jozef, Avusturya İmparatoru oldu (2 Aralık 1848).
1850’ler Romantik müzik çağı; Berlioz (1803-69), Liszt (1811-86) Wagner (1813-83), Brahms (1833-97), Verdi (1813-1901), Chopin (1810-49).
1850-1864 Çin’de Taiping ayaklanması.
Ağustos 1851 Palmer ve Goloschimid Şirketleriyle sözleşme imzalayan Osmanlı Hükümeti, borç para aldı (24 Ağustos 1851 Osmanlı).
1851-1914 İsmail Gaspıralı (d. 8 Mart 1851 Avcı, Bahçesaray – ö. 11 Eylül 1914 Bahçesaray).
1852 Louis Napolyon’un imparator olması (Faransa, III. Napolyon).
1853 Hindistan’da ilk demiryolu ve ilk telgraf hattı.
1853-1856 Osmanlı-İngiliz-Fransız-itifakı ile Rusya arasında Kırım Savaşı başladı.
1854 İlk Osmanlı dış borçlanması (istikrazı).
1854 ABD Amirali Perry’in Japonya’yı ticaret yapmaya zorlaması.
1854 Ruslar tarafından Alma-Ata (sonra Fort Vernoe)’nın kuruluşu.
1855 Rusya, Kırım Savaşı’nda yenildi.
1855 (Aral Gölü’nden Issık Göl’e kadar uzanan) Sir-i Deryâ Çizgisi’ni kontrol altında tutacak şekilde Kazakistan, tamamen Rus kontrolü altına girdi.
1855-1873 Çin’in Yunnan ve Şansi vilâyetlerinde Müslümanların ayaklanması.
1855-1881 Aleksandır II. (Rus İmparatoru).
Şubat 1856 Islahat Fermanı ilan edildi (28 Şubat 1856 Osmanlı).
Mayıs 1856 İstanbul Tıp Cemiyeti’ne ‘Şahane’ unvanı verildi ve cemiyetin adı Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane olarak değiştirildi (21 Mayıs 1856 Osmanlı).
Mart 1856 Kırım Savaşı sonrası Osmanlı Devleti, Fransa, İngiltere ve Sardinya-Piemonte Krallığı ile Rus çarlığı arasında Paris Anlaşması imzalandı (30 Mart 1856).
1856 Dolmabahçe Sarayı’nın açılışı.
1857 Hindistan’da İngiliz yönetimine karşı ayaklanma.
1857 Hocalar Altışehir’de isyân ettiler.
1857-1944 Abdürreşid İbrahim (Sibirya’da Tara şehrinde doğdu, Tokyo’da öldü).
1857-1860 İkinci Afyon Savaşı, yine Çin’in yenilgisiyle sonuçlandı.
1859 Mülkiye Mektebi (Siyasal Bilgiler Fakültesi)’nin kurulması.
1859 Sardunya ile Fransa’nın, Avusturya ile savaşı; İtalya’nın birleşme süreci.
1859 Darwin, (1809-1882) evrim kuramlarını içeren, “Türlerin Kökeni” adlı eserini yayımladı.
1860 Bir Türk’ün çıkardığı ilk özel gazete; Şinasi’nin “Tercümân-ı Ahvâl”‘i.
1860 Pekin Antlaşması; Çin’in Amur ve Ussuri bölgelerini Rusya’ya terketmesi.
1860 Lübnan ve Suriye’de Müslüman-Hıristiyan çatışmaları.
1860 Belçikalı Etienne Lenoir ilk içten yanmalı motoru yaptı.
1860’lar Avrupa romancılığının parlak dönemi; Dickens (1812-1870), Dumas (1802-1870), Flaubert (1821-1880), Turgenvey (1818-1883), Dostoyevski (1821-1881), Tolstoy (1828-1910).
1860-1885 Türkmenistan Hanlığı: Türkmenistan, Ruslar tarafından yıkılmıştır.
Haziran 1861 Sultan Abdülmecit vefat etti (25 Haziran 1861 Osmanlı).
1861-1876 Abdülaziz’in saltanatı (Osmanlı).
1861 Köylü toprak sahiplerinin aleyhine olarak, Serflik/toprağa bağlı kölelik kaldırıldı. Bunu hızlı bir endüstriyel gelişme takip etti, çalışan bir sınıf hareketi gelişti ve ihtilalci fikirler yayıldı. Bütün bu gelişmeler Alexander II.’nin 1881 yılında bir suikast sonucu öldürülmesiyle sonuçlandı.
1861 Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye’nin kurulması (Osmanlı).
1861 Pasteur’ün (1822-95) mikrop kuramını geliştirmesi.
1861 Kadınlara ilk oy hakkı (Avustralya).
1861-1865 ABD İç Savaşı; köleliğin kaldırılması.
1863 Robert Kolej’in kurulması.
1863 Fransa’nın Hindiçini’de himaye düzeni kurması.
1863 Londra’da ilk metro işlemeye başladı.
1863/64-1876 Doğu Türkistan’da Yakup Bey/Han (1820-1877) başkanlığında Altışehir’de bağımsız “Doğu Türkistan İslâm Devleti” kuruldu. Osmanlılar, İngiltere ve Rusya tarafından resmen tanındı. Ancak bu bağımsız Türk devletinin ömrü kısa sürmüş ve 1876 yılında Çin-Mançu devletince yeniden işgal edilmiş ve 1884’te Sincan “Yeni Toprak” adıyla Çin İmparatorluğuna bağlanmıştır.
1865 Ruslar, Türkistan Vilâyeti’ni teşkil ettiler.
Haziran 1865 Ruslar, Taşkent’i ele geçirdiler (Haziran 1865).
Haziran 1865’te İstanbul’da yoksullar ve yetimler için yatılı lise; Darülşafaka kuruldu (15 Haziran 1865 Osmanlı).
1866 Prusya’nın Avusturya’yı yenmesi.
1866 İngilizlerin İzmir-Aydın Demiryolu’nu işletmeye açmaları.
1867 Kuzey Germen Federasyonu’nun ve Avusturya-Macaristan İkili Monarşisinin kurulması.
1867 Marks’ın “Das Kapital” (Ana Mal, Sermaye) adlı eserinin yayımlanması.
1867 Mustafa Fazıl Paşa’nın Sultan Abdülaziz’e açık mektubu. Mustafâ Fazıl Paşa’nın himayesinde Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin, Namık Kemal (1840-1888), Ali Suavi (1839-1878), Ziya Bey (1825-1880) ve diğer bazı Osmanlı aydınlarınca Paris’te kurulması.
1867 Ruslar, Taşkent başkenti olmak üzere bir Türkistan Genel Vâliliği teşkil ettiler.
1867-1915 Tevfik Fikret (Osmanlı).
1868 Gregor Mendel, bezelye bitkileriyle yaptığı, modern genetik kuramının temellerini oluşturan araştırmalarını bitirdi.
1868 Ruslar, başkenti Orenburg olmak üzere bir Kazak Step Genel Valiliği teşkil ettiler.
Nisan 1868 Şura-yı Devlet’in teşekkülü ve Divan-ı Ahkam-ı Adliyye’nin ayrı bir temyiz organı olarak ayrıldı (1 Nisan 1868 Osmanlı).
Mayıs 1868 Rusyanın Semerkant’ı ele geçirmesi (Mayıs 1868).
Mayıs 1868 Danıştay kuruldu (10 Mayıs 1868 Osmanlı).
Haziran 1868 Buhara Hanlığı, Rus kontrolü altında bağımlı bir devlet oldu (Haziran 1868).
Haziran 1868 Hilal-i Ahmer kuruldu (11 Haziran 1868 Osmanlı).
1868 Japonya’da Tokugava Şogunluğunun sona ermesi ve Meiji Hanedanlığı’nın başlaması.
1868 Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın Londra’da “Hürriyet” gazetesini kurmaları.
1868 Galatasaray Sultanisi’nin kurulması (Osmanlı).
1868 İlk kız öğretmen okulu Darülmuallimat’ın açılması (Osmanlı).
1869 Süveyş Kanalı’nın açılması.
1869 Dimitriy Mendeleyev, Periyodik Çizelge’yi hazırladı.
1869 Ruslar, Hazar Denizi kıyısındaki Krasnovods’ta bir kale inşaa ettiler.
Eylül 1869 Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi yayınlandı. Nizamname ile ilk ve orta öğretim düzenlendi (2 Eylül 1869 Türkiye).
1869-1944 Mehmet Emin Yurdakul (Osmanlı, Türkiye).
1870 Papalığın yanılmazlık bildirisi.
1871 Tataristan’da Kayyum Nasırî tarafından ilk yıllık/almanak yayınlandı.
1871 Fransa-Prusya Savaşı’nda Fransa’nın yenilmesi; Alman Birliği’nin kuruluşu ve Fransa’da Üçüncü Cumhuriyetinin ilanı, Paris Komünü.
1871 Yazar ve gazeteci Şinasi’nin ölümü (d. 1826).
1871 Rus kuvvetleri İli Vadisi’ni ele geçirdiler.
1871-1872 Türkçede ilk romanlar; Evangelinos Misailidis’in “Seyreyle Dünyayı” ve Şemsettin Sami’nin “Taaşşuk u Tal’at ve-Fitnat”‘ı.
Ağustos 1873 Hive Hanlığı, Rus kontrolü altında bağımlı bir devlet oldu (Ağustos 1873).
1873 Namık Kemal’in “Vatan Yahut Silistre” adlı piyesinin oynanması.
1873 Darüşşafaka’nın açılışı (Osmanlı). 1873-1936 Mehmet Akif Ersoy (Osmanlı, Türkiye).
1874 İlk elektrikli tramvay (New York).
1874 Resimde Empresyonist okul; Monet (1840-1926), Renoir (1841-1919), Degas (18341917).
Kasım 1874 İngiliz siyaset adamı Sir Winston Churchill doğdu (30 Kasım 1874).
1875 Hasan Serdabi, Bakü’de Rusya’daki Türkler arasında çıkarılan ilk milli gazete olan “Ekinci”yi yayınlamaya başladı.
1875 Avrupa’da İşçi ve Sosyalist partilerin kurulması; Almanya (1875), Belçika (1885), Hollanda (1877), İngiltere (1893), Rusya (1898).
1875 Hersek isyanı (Osmanlı’ya karşı).
1875 Osmanlı Devleti’nin mali iflası; Tenzil-i Faiz Kararı (6 Haziran 1875).
1876 Hokand Hanlığı, Ruslar tarafından ilhâk edildi.
1876 Çinliler, Doğu Türkistan’ı yeniden işgâle başladılar.
1876 Telefon patentinin Bell tarafından alınması (ABD).
1876 V. Murat’ın saltanatı (Osmanlı).
Mayıs 1876 Bulgar isyanı (Osmanlı’ya karşı, 2 Mayıs 1876).
Mayıs 1876 Türk basınında ilk kez sansür uygulandı (10 Mayıs 1876)
Mayıs 1876 Abdülaziz’in tahttan indirilmesi, yerine V. Murât’ın tahta çıkartılması (Osmanlı, 30 Mayıs 1876).
Haziran 1876 Sultan Abdülaziz vefaat etti (4 Haziran 1876 Osmanlı).
Haziran 1876 Çerkes Hasan olayı (15 Haziran 1876 Osmanlı).
Şevket Koçsoy
Yorumlar
Yorum yap