119) TÜRKİYE’Yİ İLGİLENDİREN ULUSLARARASI ÖRGÜTLER
Yayin Tarihi 5 Haziran, 2009
Kategori SİYASİ
TÜRKİYE’Yİ İLGİLENDİREN ULUSLARARASI ÖRGÜTLER
Araştırmacıların ya da siyasetle meşgul olanların sıkça başvurma ihtiyacını hissettiği bazı uluslararası, ancak sadece ülkelerin üye olduğu kuruluşlar hakkında bir altyapı hazırlama düşüncesiyle, yukarıdaki başlık altında ve aşağıda sunulan ana başlıklardan oluşan bir çalışma hizmete konmuştur. Bu uluslararası kuruluşlardan “çok iyi” bilinenlere ilişkin ayrıntı verilmez iken, kamuoyunun nispeten daha az bilgi sahibi olduğu düşünülenlere daha ayrıntılı değinilmeye çalışılmıştır. Bilgi verilen uluslararası kuruluşlar şöyledir:
1. Kuzey Atlantik Örgütü (North Atlantic Treaty Organization) “NATO” Ülkeleri:
Başlangıçta 12 devletin bir araya gelmesiyle kurulan NATO’ya ikinci gurup olarak Türkiye ve Yunanistan 1952’de, Almanya 1954’te üye olmuşlardır. İspanya ise 1982’de üyeliğe kabul edildi. Eski VP ülkelerinden Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Macaristan 12.3.1999’da NATO üyeliğine girdi. 29.3.2004’te “NATO’nun Doğu’ya Doğru Genişlemesi” prensibinden hareketle eski Doğu Avrupa ülkelerinden ve Sovyet coğrafyasında kurulan yeni devletlerden Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya üye oldu. Bu genişlemeyi 1.4.2009’da Hırvatistan ve Arnavutluk’un katılması izledi.
Kıbrıs (GKRY) da üyelik için başvurmuş, ancak Türkiye tarafından veto edilmiştir. Nisan 2008’deki Bükreş Zirvesi’nde, Ukrayna ve Gürcistan’a da üyelik için bir “perspektif” verildi.
NATO üyeleri şöyledir: ABD, Almanya, Kanada, İngiltere, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Norveç, Danimarka, İspanya, İzlanda, Fransa, Portekiz, İtalya, Yunanistan, Türkiye, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Letonya, Estonya, Litvanya, Romanya, Bulgaristan, Slovakya, Slovenya, Hırvatistan, Arnavutluk.
2. Barış İçin Ortaklık “BİO” (Partnership for Peace “PfP”) Ülkeleri
Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte hem Doğu Avrupa ülkeleri, hem de Sovyet coğrafyasında yeni ortaya çıkan ülkeler arasındaki anlaşmazlıkları çözmeye yardımcı olmak, bu eski VP üyesi devletlerle Batı ittifakı arasındaki buzların kırılmasına yardımcı olmak, aynı zamanda bölgesel istikrarın idamesine yardımcı olmak maksadıyla Barış İçin Ortaklık (BİO) çalışmaları başlatıldı. İtici gücü ise NATO idi.
BİO’ya 1994’te Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Rusya, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan, İsveç ve Finlandiya üye oldu. 1995’te bu ülkelere Belarus (Beyaz Rusya), Makedonya, Avusturya, Malta (1996’da çıktı) katıldı. İsviçre 1996’da, İrlanda 1999’da, Tacikistan 2002’de, Bosna-Hersek, Karadağ ve Sırbistan 2006’da, Malta yeniden 2008’de BİO üyesi oldular. Zaman içerisinde bazı BİO ülkelerinin NATO üyeliği sonucu BİÖ üyelikleri düştü. Türkiye, bu yeni dost ülkelerle ortak tatbikatlar yanında, ayrıca personellerinin eğitimi için Ankara’da bir eğitim merkezi (Barış İçin Ortaklık Eğitim Merkezi) açtı.
BİO Ülkeleri: Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belarus (Beyaz Rusya), Finlandiya, Gürcistan, İrlanda, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, İsveç, İsviçre, Makedonya, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna, Özbekistan, Malta
3. Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Anlaşması “AKKA” (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe “CFE”) Ülkeleri
Ermenistan, Azerbaycan, Belarus (Beyaz Rusya), Belçika, Bulgaristan, Kanada, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İtalya, Kazakistan, Lüksemburg, Moldova, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Slovak Cumhuriyeti, İspanya, Türkiye, Ukrayna, İngiltere ve ABD.
Not: Rusya, AKKA üyesi iken Kasım 2007 içinde AKKA’dan ayrıldığını bildirdi.
4. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı “AGİT” (The Organization for Security and Co-operation in Europe “OSCE”) Ülkeleri
Arnavutluk, Andora, Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belarus (Beyaz Rusya), Belçika, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Kanada, Hırvatistan, Kıbrıs (GKRY), Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Vatikan, Macaristan, İrlanda, İzlanda, İtayla, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Liechtenstein, Litvanya, Lüksemburg, Makedonya, Malta, Moldava, Monako, Karadağ, Hollanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya Federasyonu, San Marino, Sırbistan, Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna, İngiltere, ABD, Özbekistan.
5. Avrupa Birliği “AB” (European Union “EU”) Ülkeleri
Belçika, Fransa, Almanya, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Danimarka, İrlanda, İngiltere, Yunanistan, Portekiz, İspanya, Avusturya, Finlandiya, İsveç, Güney Kıbrıs Rum Kesimi, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya, Slovenya, Bulgaristan, Romanya.
Üyelik Süreci Devam Eden Ülkeler: Hırvatistan ve Türkiye.
Üyelik Başvurusu Yapan Ülkeler: Makedonya, Karadağ, Sırbistan.
6. Batı Avrupa Birliği “BAB” (The Western European Union WEU”) Ülkeleri
Belçika, Fransa, Almanya, Yunanistan, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, İspanya, İngiltere
Ortak Üyeler: İzlanda, Norveç, Türkiye, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya
Gözlemciler: Avusturya, Danimarka, Finlandiya, İrlanda, İsveç, Slovak Cumhuriyeti.
Associate Partners: Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovenya
7. Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği “AGSK” (The European Security and Defence Identity “ESDI”)
3-4 Haziran 1999 tarihinde Washington’da yapılan Zirve’de üzerinde anlaşmaya varılan hususlar daha sonraki zirvelerde dikkate alınmamıştır. Köln Zirvesi’ne karşı oluşan tepkilerden sonra karar mekanizmasında 15 AB tam üyesinin esas yetki ve sorumluluğa sahip olacağı bir çerçevede AB üyesi olmayan Avrupalı müttefiklerin “15+6” (Türkiye, Norveç, İzlanda, Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti) tatmin edilmesi için çalışılmıştır. Türkiye başından beri AGSK’nin geliştirilmesi çabalarında BAB’daki kazanımlarının korunması ve daha da geliştirilmesi yanında yeni yapılanmada tam karar sürecine tam ve eşit katılımı mümkün kılacak bir yapılanmayı arzulamıştı
8. Avrupa Güvenlik Savunma Politikası “AGSP” (European Security and Defence Policy “ESDP”)
NATO içinde Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği (AGSK) konusundaki çalışmalar, AGSK’nın NATO içinde geliştirilmesi değil, AB’nin NATO imkanlarını kullanarak kendi AGSP politikasını geliştirme projelerine dönüşmüştür. daha sonra Avrupa Savunma Politikası (AGSP) haline dönüşmüş ve Nisan 1999’da yapılan Washington Zirvesi’nde NATO’nun AGSP alanında AB’ye destek sağlaması öngörülmüştür. Bunun karşılığında AB üyesi olmayan Avrupalı müttefiklerin (Türkiye, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Norveç, İzlanda) AGSP’ye katılımlarına imkan sağlanması kabul edilmiştir. Böylece AB’ye sağlanacak destek ile AB üyesi olmayan Avrupalı Müttefiklerin AGSP’ye katılımı arasında bir denge tesis edilmiştir.
9. Avrupa Serbest Dolaşım Örgütü (European Free Trade Association) “EFTA” Ülkeleri
Danimarka, İngiltere, Portekiz, İsveç, Avusturya, Finlandiya, Norveç, İsviçre, İzlanda, Lihtenstein.
EFTA; 3 Mayıs 1960 yılında Avrupa Birliği’ne bir alternatif olarak kurulmuş, günümüzde 4 Avrupa ülkesinin (Norveç, İsviçre, İzlanda ve Lihtenstein) üye olduğu bir uluslararası ticaret örgütüdür. Kurucular dahil üyelerinin çoğu EFTA’dan ayrılarak AB’ye girmiştir. Merkezi Cenova/İtalya’dadır
10. Akdeniz Diyaloğu (Mediterranean Dialog) Ülkeleri
Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Moritanya, Faz, Tunus
Gözlemci Statüde Ülkeler: Japonya, Kore, Meksika
11. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı “KEİT” (Black Sea Economic Cooperation “BSEC”) Ülkeleri
Türkiye, Romanya, Bulgaristan Rusya Federasyonu, Ukrayna, Azerbaycan, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Yunanistan, Arnavutluk, Sırbistan.
Üyelik Başvurusu Yapan Ülkeler: GKRY, Karadağ.
Gözlemci Üyeler: Almanya, ABD, Belarus (Beyaz Rusya), Avusturya, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Hırvatistan, İsrail, İtalya, Mısır, Polonya, Slovak Cumhuriyeti (Slovakya), Tunus, ABD,
12. Ekonomik İşbirliği Örgütü “EİT” (Economic Cooperation Organization “ECO”) Ülkeleri
Afganistan, Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kırgızistan, Pakistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Özbekistan.
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (veya Örgütü) “EİT”; Türkiye, İran, Afganistan gibi ülkeler tarafından kurulan ve Sovyetler Birliği’nin yıkılmasıyla diğer Türk devletlerinin de dahil olduğu ekonomik örgüt. EİT’in üyeleri kültürel ve ekonomik alanda işbirliğini hedeflemektedir. 2015 yılına kadar serbest ticaret bölgesi olmak da hedefler arasındadır. Hedeflerinden bir diğer ise üyeleri arasında platform oluşturmaktır. Statü ve güç olarak büyümeye devam eden örgütün üyeleri arasında, 17 Temmuz 2003 tarihinde İslamabad’da ticaret anlaşması imzalanmıştır
13. İslam Konferansı Örgütü “İKÖ (Organization of the Islamic Conference “OIC”) Ülkeleri
Afganistan, Arnavutluk, Cezayir, Azerbaycan, Bahreyn, Bengladeş, Benin Cumhuriyeti, Brunei, Burkina Faso, Kamerun, Çad, Comoros, Cibuti, Mısır, Gabon, Gambia, Gine, Gine Bissau, Guyana, Endonezya, İran, Irak, Ürdün, Kazakistan, Kuveyt, Kırgızistan, Lübnan Cumhuriyeti, Libya, Malezya, Maldivler, Mali, Moritanya, Fas, Mozambik, Nijer, Nijerya, Umman, Pakistan, Filistin, Katar, Suudi Arabistan, Senegal, Sierra Leone, Somali, Sudan, Surinam, Suriye, Tacikistan, Togo, Tunus, Türkiye, Türkmenistan, Uganda, Birleşik Arap Emirlikleri, Özbekistan, Yemen, Fildişi Sahilleri.
Gözlemci Üyeler: Bosna-Hersek, Orta Afrika Cumhuriyeti, Tayland, Rusya Federasyonu, KKTC.
14. Arap Birliği (Arab League) Ülkeleri
Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Suudi Arabistan, Bahreyn, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Umman, Yemen, Kuveyt, Mısır, Libya, Tunus, Cezayir, Fas, Moritanya, Sudan, Somali, Filistin, Cibuti, Comor.
22 Arap ülkesinin üye olduğu milletler arası bir örgüt olan Arap Birliği; Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Suudi Arabistan, Suriye ve Yemen devletleri tarafından 22 Mart 1945’te kuruldu. Arap Birliğinin merkezi Kahire’dedir.
15. Şanghay İşbirliği Örgütü “ŞİÖ” (Shanghai Cooperation Organization “S.C.O.” Ülkeleri
Çin Halk Cumhuriyeti, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya, Tacikistan, Özbekistan.
Gözlemci Üyeler: Hindistan, İran, Moğolistan, Pakistan.
Diyalog Üyesi: Afganistan
İşbirliği Ortaklığı Üyeleri: ABD, Japonya (Bu iki ülkenin talebidir.)
16. Bağımsız Devletler Topluluğu “BDT” (The Commonwealth of Independent States “CIS”) Ülkeleri
Azerbaycan, Beyaz Rusya, Ermenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Özbekistan, Tacikistan, Rusya Federasyonu ve Ukrayna’dır.
17.GUAM Ülkeleri
Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova
Yukarıda isimleri geçen ülkelerin baş haflerinden dolayı bu adı almıştır.
18. G – 7 (Group of Seven) Ülkeleri
Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, İngiltere ve ABD’den oluşmaktadır.
G-7 zirvelerinin amacı:
• Hükümetler arası işbirliğini güçlendirmek;
• Karşılıklı anlayışı geliştirmek;
• Uluslararası örgütlerin faaliyetlerini canlandırmak;
• Gelecekte karşılaşılabilecek önemli sorunların çözümü için ortak çaba sarf etmek;
• Gelişmekte olan ülkelere yönelik daha kapsamlı işbirliği girişimlerini başlatmak;
• Zirvelerde alınan kararların uygulanmasını ve verimliliğini değerlendirmek;
• Dünya para ve ticaret sistemlerinin işleyişini geliştirmek;
• Daha güvenli, sağlıklı, modern ve zengin, özgür ve huzurlu bir dünya yaratmak için birlikte çaba sarf etmek;
• Uluslararası uyuşmazlıkları çözme ve önlemedeki kapasitesini güçlendirmek suretiyle Birleşmiş Milletleri yeniden canlandırmak için işbirliği yapmaktır.
19. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (Organisation for Economic Co-operation and Development) “OECD” Ülkeleri
Avusturya, Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere, ABD, Avustralya, Çek Cumhuriyeti, Finlandiya, Macaristan, Japonya, Meksika, Yeni Zelanda, Polonya, Slovakya, Güney Kore.
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü bazen de İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı şeklinde adlandırılan OECD, 14 Aralık 1960 tarihinde imzalanan Paris Sözleşmesi’ne dayanılarak kurulmuştur ve savaş yıkıntıları içindeki Avrupa’nın Marshall Planı çerçevesinde yeniden yapılandırılması amacıyla 1948 yılında kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün (OEEC) doğrudan mirasçısıdır. Örgütün tüzüğe bağlanmış amaçları şunlardır:
• Finansal istikrarın eşzamanlı olarak korunduğu üye ülkelerde ve hem de özellikle gelişmekte olan ülkelerde halkın yaşam standardının iyileştirilmesi, sürekli ve dengeli ekonomik gelişim sağlayan politikaya destek ve yardım, işsizliğin ortadan kaldırılması;
• Ekonomik genişleme politikasının uyandırılması ve sosyo-ekonomik eşgüdümlü gelişmenin desteklenmesi;
• Uluslararası yükümlülüklere uygun olarak çok taraflı ve ülkeler arasında ayrım gözetmeyen dünya ticaretinin geliştirilmesine destek verilmesi.
• OECD’ye üye veya bu örgüte üyelik talebinde bulunan ülkeler, sosyo-politik ve ekonomik yaşamda, aşağıda belirtilen üç ilkeyi vazgeçilmez değerler olarak benimsemişlerdir:
• Demokrasi;
• İnsan haklarına ve yurttaş özgürlüğüne bağlılık;
20. Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması (The North American Free Trade Agreement) “NAFTA” Ülkeleri
Kanada, ABD ve Meksika.
21. Asya Kaplanları (Asian Tigers) Ülkeleri
Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Güney Kore ekonomilerini kasteder.
Ayrıca Asya’nın Dört Küçük Ejderhası (Asia’s Four Little Dragons) olarak da bilinirler
22. Dünya Ticaret Örgütü “DTÖ” (World Trade Organization “WTO”) Ülkeleri
151 üyesi bulunmaktadır. Antigua ve Barbuda, Angola, Antigua and Barbuda (Barbados), Arjantin, Ermenistan, Arnavutluk, Avustralya, Avusturya, Bahreyn, Bangladeş, Barbados, Belçika, Belize, Benin, Bolivya, Botsvana, Brezilya, Brunei, Bulgaristan, Burkina Faso, Burundi, Kamboçya, Kamerun, Kanada, Orta Afrika Cumhuriyeti, Şili, Kolombiya, Kosta Rika, Çad, Fildişi Sahilleri, Küba, Hırvatistan, Kıbrıs (GKRY), Çek Cumhuriyeti, Çin, Kongo, Danimarka, Cibuti, Dominik, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, Mısır, El Salvador, Estonya, Fiji, Finlandiya, Fransa, Gabon, Gambiya, Almanya, Gana, Yunanistan, Grenada, Guatemala, Gine, Yeni Gine, Guyana, Gürcistan, Haiti, Honduras, Hong Kong, Macaristan, İzlanda, Hindistan, Endonezya, İrlanda, İsrail, İtalya, Jamaika, Japonya, Ürdün, Kenya, Kırgızistan, Kore Cumhuriyeti, Kuveyt, Ürdün, Lesoto, Liechtenstein, Litvanya, Lüksemburg, Makau, Madagaskar, Makedonya, Malavi, Malezya, Maldivler, Mali, Malta, Moritanya, Mauritus, Meksika, Moldova, Moğolistan, Fas, Mozambik, Myanmar, Namibya, Nepal, Hollanda, Yeni Zelanda, Nikaragua, Nijer, Nijerya, Norveç, Umman, Pakistan, Panama, Papua Yeni Gine, Paraguay, Peru, Filipinler, Polonya, Portekiz, Katar, Romanya, Raunda, Saint Kitts and Nevis, Saint Lucia, St. Vincent ve Grenadalar, Suudi Arabistan, Senegal, Sierra Leone, Singapur, Slovakya, Slovenya, Solomon Adaları, Güney Afrika, İspanya, Sri Lanka, Surinam, Swaziland, İsveç, İsviçre, Tanzanya, Tayland, Togo, Tonga, Trinidad ve Tobago, Tunus, Türkiye, Uganda, Birleşik Arap Emirlikleri, İngiltere, ABD, Uruguay, Venezuella, Vietnam, Zambiya, Zimbabve.
Gözlemci Üyeler: Afganistan, Cezayir, Andora, Azerbaycan, Bahama, Belarus (Beyaz Rusya), Bhutan, Bosna-Hersek, Cape Verde, Comoros, Akvador Ginesi, Etiopya, Vatikan, İran, Irak, Kazakistan, Lao People’s Democratic Republic, Lübnan, Liberya, Libya, Karadağ, Rusya Federasyonu, Samoa, Sao Tomé and Principe, Sırbistan, Seyşel Adaları, Sudan, Tacikistan, Ukrayna, Özbekistan, Vanuatu, Yemen.
23. Türkiye’yi “Dolaylı İlgilendiren” Diğer Önemli Örgütler
Birleşmiş Milletler “BM” (United Nations “UN”)
Bağlantısızlar Hareketi (Non Aligned Movement “NAM”) 100’ün üzerinde üyesi vardır. Afrika Birliği (African Union “AU”): Afrika ülkelerinin tek çatı altında toplandığı kuruluştur. 1963 yılında kurulmuş olup, 2002’de bu adı alan örgütün temel amacı Afrika ülkeleri arasında dayanışma ve işbirliğini artırmaktır. Merkezi Addis Ababa’dır. Fas hariç Afrika kıtasında bulunan tüm ülkeler bu birliğe üyedir.
Doç. Dr. CELALETTİN YAVUZ
NOT: Yazı kısaltılmıştır. Yazının aslına http://www.turksam.org/tr/a1687.html ulaşabilirsiniz.
YILMAZ KARAHAN
Yorumlar
“119) TÜRKİYE’Yİ İLGİLENDİREN ULUSLARARASI ÖRGÜTLER” yazisina 2 Yorum yapilmis
Yorum yap
Hocam teşekkür ederim
sayin deyerli hocam ALLAHA ILMINI ARTIRSIN tesekürler NE MUTLU TÜRKÜM DIYENE